Buitengebied, herziening Manhorstweg 16 te Didam

1.2.1 Ligging van het plangebied in zijn omgeving

Het plangebied is gelegen ten noordwesten van de kern Didam. In de omgeving zijn overwegend burgerwoningen en enkele agrarische bedrijven aanwezig. Op onderstaande topografische kaart is de globale ligging en begrenzing van het plangebied weergegeven.

Afbeelding gobale ligging plangebied Manhorstweg 16 Didam

De locatie bevindt zich in het oude enken- en kampenlandschap dat te vinden is rondom Didam. Het is onderdeel van het buurtschap 'Greffelkamp'. Dit is een van de buurtschappen rondom Didam, die ontstaan is op de overgang van hoog naar laag: van de stuwwal van Montferland naar het kommengebied. Dit landschap kenmerkte zich door open enken met hun karakteristieke bolle ligging, kleinschalige besloten kampen en kronkelende wegen die de enken flankeerden. De essen vormden akkercomplexen bij de dorpen en gehuchten. Daarnaast waren er ook eenmans-essen of kampen te vinden. Dit allemaal afgewisseld met percelen grasland, stukjes bos en talrijke houtwallen.

Afbeelding Topotijreis 1925

Het plangebied ligt op de overgang van het essen- en kampenlandschap ten zuiden van de locatie naar het broeklandschap ten noorden daarvan. Het plangebied ligt in de buurtschap 'Greffelkamp'. Al in 1340 wordt de ‘Greflicher buerscap’ genoemd en in 1346 ‘to Grefflinchem’. Tegen de 17e eeuw is de naam geleidelijk veranderd naar ‘Greffelen Camp’. De naam is waarschijnlijk een samenstelling van de eigen naam ‘Gravilo’ en het woord hem (heem: woonplaats), dat later ontwikkelde tot kamp. In de buurtschap Greffelkamp stonden meerdere havezaten, waaronder 'Havezate de Manhorst' ter hoogte van het huidige Manhorstweg 14 (direct ten oosten van het plangebied) en 'Havezate Schadewijk' ter hoogte van het huidige Manhorstweg 16 (plangebied). Havezaten zijn versterkte woningen die veelal omgeven waren door een gracht. De eigenaar genoot een aantal voorrechten, de heerlijke rechten, zoals het lidmaatschap van de Staten van Gelderland, het recht van duivenvlucht - herkenbaar aan de aanwezigheid van een duiventoren en/of duivengaten in de gevel -, de jacht op klein wild en het boerrichterschap (burenrechtspraak namens de graaf).

Het verschil tussen de landschapstypen is door de tijd heen vervaagd. De open enken zijn bebouwd en beplant waardoor ze meer besloten zijn. De kleinschalige kampen zijn daarentegen opener geworden door het samenvoeging en weghalen van heggen en houtkanten.

Afbeelding topotijdreis 1963

Op grond van het landschapsontwikkelingsplan is de planlocatie Manhorstweg 16 gelegen in het deelgebied 'de zandgronden rond Didam en Wehl'. Daarbinnen bevindt de locatie zich in deelgebied 2 'de Zoom'.

Afbeelding ligging plangebied in het zandgebied rondom Didam en Wehl

1.2.2 Het plangebied

Op de planlocatie Manhorstweg 16 Didam was voorheen een rundveebedrijf gevestigd. Op de locatie stonden tot voor kort 4 bedrijfsgebouwen. Daarnaast was er een bedrijfswoning, sleufsilo’s en verharding aanwezig. De locatie wordt ontsloten via de Manhorstweg. Het perceel is kadastraal bekend als gemeente Didam, sectie R, nummers 1223, 1224 en 1225 (gedeeltelijk). Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 15.500 m² (1,5 ha).

Afbeelding foto planlocatie

De ligboxenstal en jongveestal stonden parallel aan de Manhorstweg en bepaalden hierdoor het aanzicht van het erf. Deze staan ook voor de rooilijn van het woonhuis. De westzijde van het erf is beplant met een aantal elzen en essen. De verspreid staande beplanting langs het slootje langs de westgrens van de planlocatie is een relict dat bewaard is gebleven. Rondom het huis is een bescheiden tuinaanleg met voornamelijk gazon.

Afbeelding plangebied

Het perceel aan de Manhorstweg 16 in Didam kent een rijke geschiedenis. Het gebied rondom deze locatie kent van oudsher de naam 'Schadewijk'. Schadewijk werd in 1386 voor het eerst als buurschap genoemd in:

• 1386: 'buurschap van Schaywick, goet to Schadewick'
• 1408: 'Schadewick'
• 1410: '5 scepel saets to Schadewiic'
• 1426-1554: 'buerscappe van Scaidwyck'
• 1623: 'eine weydemate lantz in die buirscap van Schadwick'.

Als hofstede werd het voor het eerst genoemd in:

• 1410: 'dat guet toe Schadewijck'
• 1475: 'Wilhelm van Schaidwick'
• 1644: 'Voorst'
• 1733: 'Havesaeth Schadewijck'
• 1772: 'Schadewijck of Voorst'
• 1820: 'Schadewijk woning'.

Schadewijk betekent vermoedelijk kleine wijk, dus naast de grotere wijk Greffelkamp. In 1832 in bezit van Baron Joseph Jan van Voorst tot Voorst.

De havezate is in stukken uit 1370 al terug te vinden. Op basis van de tekening van Maximiliaan de Raadt uit 1721 (onderstaande afbeelding) bestond 'Havezate Schadewijk' uit een omgrachte stenen boerderij en een bijgebouw.

Afbeelding 'Havezate Schadewijk'

Uit oude kaarten blijkt dat de havezate een formele tuin had aan de Manhorstweg. Vanaf deze weg was er ook een ontsluiting. Het geheel was omgeven met een gracht en beplanting. De kleine kampen en het weiland rondom Schadewijk waren eveneens beplant. Vanaf de Schadewijckweg, die de westkant van het huidige perceel begrenst, was eveneens een entree.

Afbeelding historische kadastrale kaarten 1822 en 1866

Op de kadastrale minuut van 1822 bestaat 'Havezate Schadewijk' uit een omgracht perceel met woning, erf en tuin in het midden van het plangebied (percelen 243, 244 en 245). De woning stond min of meer op dezelfde locatie als de huidige boerderij. Ten zuiden, oosten en westen van 'Havezate Schadewijk' liggen in plangebied bouwlanden (percelen 242, 246 en 635). Door de zuidoostelijke hoek van het plangebied loopt een voorganger van de huidige Manhorstweg. Ten noorden van het plangebied liggen weilanden (perceel 241). Ten oosten van het plangebied ligt de bebouwing van 'Havezate de Manhorst', bestaande uit boerderij (perceel 251) en schuur (perceel 249).

In 1866 is de situatie in het plangebied grotendeels onveranderd. Langs de zuidelijke grens loopt de (voorganger van de) Manhorstweg en langs de westelijke grens de Schadewijckweg. De woning van Schadewijk is aan de zuidzijde ontsloten op de Manhorstweg. Tot circa 1920 waren de gracht om het huis, oude solitaire bomen en de lijnvormige beplantingen langs de west- noord- en oostzijde van het erf de karakteristieke groenelementen. Met uitzondering van de kavelgrensbeplanting langs de westzijde van het erf zijn deze elementen verdwenen. Op de topografische kaart van 1978 zijn de grachten van havezate Schadewijk gedempt. Op basis van het verkennend milieuhygiënisch bodemonderzoek is de westelijke gracht al in 1955 deels gedempt en gebruikt als stortlocatie.

De bestaande woning (T-boerderij) is in 1964 herbouwd tegen de oorspronkelijke deel en zal in het kader van functieverandering worden gesloopt.

Afbeelding voormalige bedrijfswoning

2.2.1 Nationale omgevingsvisie (NOVI)

De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) biedt een duurzaam perspectief voor de Nederlandse leefomgeving. Hiermee kan het Rijk inspelen op de grote uitdagingen die voorliggen. De NOVI biedt een kader, geeft richting en maakt keuzes waar dat kan. Tegelijkertijd is er ruimte voor regionaal maatwerk en gebiedsgerichte uitwerking. Omdat de verantwoordelijkheid voor het omgevingsbeleid voor een groot deel bij provincies, gemeenten en waterschappen ligt, kunnen inhoudelijke keuzes in veel gevallen het beste regionaal worden gemaakt. Met de NOVI zet het Rijk een proces in gang waarmee keuzes voor onze leefomgeving sneller en beter gemaakt kunnen worden.

Aan de hand van een toekomstperspectief op 2050 brengt de NOVI de langetermijnvisie in beeld. Op nationale belangen wil het Rijk sturen en richting geven. Die komen samen in vier prioriteiten:

• 1. Ruimte voor klimaatadaptatie en energietransitie;
• 2. Duurzaam economisch groeipotentieel;
• 3. Sterke en gezonde steden en regio's;
• 4. Toekomstbestendige ontwikkeling van het landelijk gebied.

De druk op de fysieke leefomgeving in Nederland is zo groot, dat belangen soms botsen. Het streven vanuit de NOVI is combinaties te maken en win-win situaties te creëren. Soms zijn er scherpe keuzes nodig en moeten belangen worden afgewogen. Hiertoe gebruikt de NOVI drie afwegingsprincipes:

Combinaties van functies gaan voor enkelvoudige functies:

Met de NOVI wordt gezocht naar maximale combinatiemogelijkheden tussen functies, gericht op een efficiënt en zorgvuldig gebruik van de ruimte.

Kenmerken en identiteit van een gebied staan centraal:

Wat de optimale balans is tussen bescherming en ontwikkeling, tussen concurrentiekracht en leefbaarheid, verschilt van gebied tot gebied. Sommige opgaven en belangen wegen in het ene gebied zwaarder dan in het andere.

Afwentelen wordt voorkomen:

Het is van belang dat de leefomgeving zoveel mogelijk voorziet in mogelijkheden en behoeften van de huidige generatie inwoners zonder dat dit ten koste gaat van die van toekomstige generaties.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Het voorgenomen initiatief voorziet in de sanering van een agrarische bedrijfslocatie en een functieverandering naar wonen bestaande uit een te herbouwen bestaande woning en de toevoeging van één nieuwe vrijstaande woning ter compensatie van de gesloopte gebouwen. Hiermee wordt een passende nieuwe situatie voorgesteld die aansluit op de kenmerken en identiteit van het gebied.

2.2.2 Ladder voor duurzame verstedelijking (artikel 3.1.6, lid 2 Bro)

In artikel 3.1.6, lid 2 van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) is de ladder voor duurzame verstedelijking opgenomen. Het doel van de ladder is een zorgvuldig en duurzaam ruimtegebruik, met oog voor de toekomstige ruimtebehoefte en ontwikkelingen in de omgeving. De ladder geeft daarmee invulling aan het nationaal ruimtelijk belang gericht op een zorgvuldige afweging en transparante besluitvorming bij ruimtelijke besluiten.

Met de ladder worden eisen gesteld aan de motivering van onder meer bestemmingsplannen en ruimtelijke onderbouwingen die nieuwe stedelijke ontwikkelingen mogelijk maken. De toelichting bij een bestemmingsplan of ruimtelijke onderbouwing voor een nieuwe stedelijke ontwikkeling bevat een beschrijving van de behoefte aan die ontwikkeling, en, indien die ontwikkeling mogelijk wordt gemaakt buiten het 'bestaand stedelijk gebied', een motivering waarom niet binnen het bestaand stedelijk gebied in die behoefte kan worden voorzien.

Wat onder stedelijke ontwikkeling wordt verstaan is in het Bro opgenomen. Een stedelijke ontwikkeling is volgens het besluit 'een ruimtelijke ontwikkeling van een bedrijventerrein of zeehaventerrein, of van kantoren, detailhandel, woningbouwlocaties of andere stedelijke voorzieningen'. Voorliggend initiatief zou kunnen worden aangemerkt als een woningbouwlocatie. Deze term is echter niet gedefinieerd in het Bro. Uit jurisprudentie (zie bijvoorbeeld uitspraak ABRvS201501297/1/R4) blijkt dat woningbouwplannen met 11 woningen niet hoeven te worden aangemerkt als woningbouwlocatie.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan is er sprake van de sanering van een agrarische bedrijfslocatie en een herinvulling daarvan met twee woningen (waarvan één herbouw met verwijzing naar een oude Havezate). Gelet op het aantal woningen wordt dit plan niet aangemerkt als nieuwe stedelijke ontwikkeling. Een nadere motivering op grond van de ladder is daarom niet nodig.

2.2.3 Besluit m.e.r.

In hoofdstuk 7 van de Wet milieubeheer (Wm) is geregeld voor welke plannen en besluiten het maken van een milieu-effectrapport verplicht is en in welke gevallen de procedure van de m.e.r.-beoordeling moet worden uitgevoerd. Een m.e.r.-procedure is noodzakelijk als een besluit wordt genomen over een activiteit waarbij belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen optreden. De vraag of door een voorgenomen activiteit belangrijke nadelige milieugevolgen veroorzaakt kunnen worden, staat dan ook centraal bij het beoordelen of een m.e.r. moet worden uitgevoerd. De Europese Unie heeft in de richtlijn m.e.r. (2011/92/EU) aangegeven bij welke activiteiten er zeer waarschijnlijk sprake is van belangrijke nadelige milieugevolgen. Deze activiteiten zijn door de Nederlandse regering overgenomen en verwerkt in onderdeel C van het Besluit m.e.r.. Voor deze activiteiten geldt direct een m.e.r.-plicht.

Ook zijn in het Besluit m.e.r. activiteiten aangewezen waarvoor het op voorhand niet zeker is of er belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen optreden. Deze zijn beschreven in onderdeel D van het Besluit m.e.r. Als de betreffende activiteit genoemd staat in kolom 1 'activiteiten' van onderdeel D en er wordt voldaan aan de drempelwaarden in kolom 2: 'gevallen', dan geldt voor het te nemen besluit een m.e.r.-beoordelingsplicht.

Centraal in de m.e.r.-beoordelingsprocedure staat de notitie waarin beschreven staat of er (mogelijk) sprake is van belangrijke nadelige milieugevolgen, de 'aanmeldingsnotitie'. Een m.e.r.-beoordeling dient te worden uitgevoerd aan de hand van een aantal vaste criteria. Deze zijn vastgelegd in Bijlage III van de Europese richtlijn m.e.r.

In de Wet milieubeheer is bepaald dat alleen voor besluiten een m.e.r.-beoordelingsplicht geldt. Als activiteiten uit onderdeel D mogelijk worden gemaakt in een plan (een zogenaamd kaderstellend plan voor m.e.r.-(beoordelings)plichtige activiteiten) dan geldt direct een (plan)m.e.r.-plicht. Een plan is namelijk direct m.e.r.-plichtig als het kaderstellend is voor m.e.r.-beoordelingsplichtige activiteiten.

De drempelwaarden in kolom 2 'gevallen' zijn echter indicatief. Dit betekent dat ook onder de drempelwaarden moet worden nagegaan of er sprake kan zijn van mogelijke belangrijke nadelige milieugevolgen. In bepaalde gevallen kan een activiteit van kleinere omvang namelijk wel degelijk belangrijke nadelige milieugevolgen hebben. Dat kan bijvoorbeeld doordat die activiteit in of bij een kwetsbaar gebied is gepland. Dit moet worden beoordeeld via de 'vormvrije m.e.r.-beoordeling'. Deze vormvrije m.e.r.-beoordeling geldt zowel voor kaderstellende plannen als voor besluiten. Hiervoor is het Besluit m.e.r. op 6 juli 2017 gewijzigd. De vormvrije m.e.r.-beoordeling is nu geregeld in artikel 2, lid 5, onder b, van het Besluit m.e.r.. Op grond van dit artikel moet voor activiteiten die voorkomen in onderdeel D en die beneden de drempelwaarde vallen een toets worden uitgevoerd of belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen worden uitgesloten.

Voor het voorliggende bestemmingsplan is geen vorm-vrije m.e.r.-beoordeling aan de orde. De vorm-vrije m.e.r. beoordeling is nodig als een besluit wordt voorbereid over activiteiten die voorkomen op de D-lijst en die onder de drempelwaarden liggen. In lijst D wordt onder activiteiten gesproken over 'de aanleg, wijziging of uitbreiding van een stedelijk ontwikkelingsproject met inbegrip van de bouw van winkelcentra of parkeerterreinen'. In het kader van onderhavig project kan niet worden gesproken van een stedelijk ontwikkelingsproject. In de directe omgeving van plangebied liggen bovendien geen beschermde Natura 2000-gebieden. Uit de verschillende onderzoeksresultaten zoals vermeld in hoofdstuk 3 van deze toelichting blijkt voorts dat er geen negatieve effecten in de omgeving zijn te verwachten. Belangrijke nadelige gevolgen voor het milieu kunnen op voorhand worden uitgesloten.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Een vorm-vrije m.e.r.-beoordeling is voor dit plan niet nodig.

2.3.1 Provinciale omgevingsvisie 2014

Met de op 9 juli 2014 door Provinciale Staten van Gelderland vastgestelde omgevingsvisie werd ingezet op waarborging en versterking van bestaande kwaliteiten. Gestreefd werd naar een hoge kwaliteit van de Gelderse leefomgeving, respect voor de unieke kwaliteiten, het realiseren van ruimtelijke kwaliteit en het vermarkten van de unieke Gelderse kwaliteiten. De basiskwaliteit van landschappen in Gelderland zou behouden moeten blijven.

Hiernaast werd gestreefd wordt naar een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden en naar behoud en versterking van de kwaliteit van het landschap. Hiertoe werd onderscheid gemaakt tussen het 'Gelders Natuurnetwerk' (GNN) en de 'Groene ontwikkelingszone' (GO). Gestreefd werd voorts naar een duurzame stedelijke ontwikkeling en een vitaal buitengebied met behoud van levendigheid.

Initiatieven voor functieverandering zouden de aanwezige en te ontwikkelen economie en gebiedskwaliteiten moeten versterken. Bij een initiatief in het buitengebied zou het 'nieuwe rood' in het buitengebied een kwaliteitsverbetering moeten zijn in het gebied.

2.3.2 Omgevingsvisie Gaaf Gelderland

Met de omgevingsvisie 'Gaaf Gelderland' constateert de provincie dat er grote grensoverschrijdende ontwikkelingen zijn die ook Gelderland raken. Het energievraagstuk, klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, kwetsbare biodiversiteit, verdere verstedelijking, toenemende mobiliteit op de weg en in de lucht, digitalisering, internationalisering. Gaaf Gelderland geeft het beeld op de toekomst.

Een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland staat daarbij centraal. De provincie legt hierbij de focus op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland. Met behulp van zeven ambities – op het terrein van energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, biodiversiteit, bereikbaarheid, economisch vestigingsklimaat en woon- en leefklimaat – wordt hier richting aan gegeven alsmede door vier 'spelregels' of 'Doe-principes' – doen, laten, zelf en samen.

Afbeelding Omgevingsvisie Gaaf Gelderland schematisch weergegeven

De 7 ambities zijn:

• 1. Energietransitie: Van fossiel naar duurzaam: Gestreefd wordt naar een versnelde energietransitie, gericht op forse vergroting van het aandeel duurzame energie en passend bij de Gelderse kwaliteiten. De ambitie is een klimaatneutraal Gelderland in 2050. Dit moet worden bereikt door grootschalige besparing en opwekking uit verschillende duurzame bronnen van energie, zoals wind, zon, waterkracht, biomassa en bodemenergie;
• 2. Klimaatadaptatie: Omgaan met veranderend weer: Ingezet wordt vooral en eerst op het tegengaan van de risico’s en gevaren van de klimaatverandering. Prioriteit is dat Gelderland in 2050 optimaal beschermd is en kan meebewegen met het veranderend klimaat (klimaatbestendig);
• 3. Circulaire economie: Sluiten van kringlopen: De ambitie is om de eerste afvalloze provincie van Nederland zijn. Er zijn alleen nog grondstoffen die blijvend hun waarde behouden in een schone industrie. Om dit te bereiken is in 2030 het gebruik van primaire grondstoffen in Gelderland met 50% teruggebracht;
• 4. Biodiversiteit: Werken met de natuur: Gestreefd wordt naar een stimulerend en beschermend beleid voor biodiversiteit. In 2050 gaat het goed met de biodiversiteit in Gelderland. Er wordt natuurinclusief gewerkt. Biodiversiteit wordt overal waar mogelijk versterkt en ingepast, óók buiten de specifiek als natuur aangewezen gebieden. Er wordt blijvend gewerkt aan een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden;
• 5. Bereikbaarheid: Duurzaam verbonden: Gestreefd wordt naar efficiënte, duurzame en innovatieve bereikbaarheid, toegesneden op de veranderende vraag. In 2050 is de groei van de mobiliteit op een slimme manier opgevangen en verplaatsen mensen in Gelderland zich veilig, snel, betaalbaar en klimaatneutraal. Het netwerk voor goederenvervoer in Gelderland is dan toegankelijk, duurzaam en klimaatneutraal;
• 6. Een krachtige, duurzame topregio!: Gestreefd wordt naar een duurzaam, dynamisch en toegankelijk economisch vestigingsklimaat, waar voor ondernemers en inwoners een sterke aantrekkingskracht vanuit gaat. Gelderland wil de concurrerende positie binnen het internationale stedelijke netwerk van Amsterdam, Brussel en Keulen verder versterken. Om onderscheidend te blijven, wordt in 2050 maximaal profijt gehaald uit de unieke combinatie van stedelijke en groene kwaliteiten. In 2050 zijn alle werklocaties in Gelderland duurzaam ingericht qua energie, klimaatbestendigheid en logistieke en productiestromen;
• 7. Woon- en leefomgeving: Dynamisch, divers, duurzaam: Gestreefd wordt naar een duurzaam en divers woon- en leefklimaat, dat steeds weet te anticiperen op ontwikkelingen. De ambitie is te voorzien in een aanbod aan woningtypen en woonmilieus passend bij de diversiteit van de woningvraag. De bestaande bebouwde omgeving wordt optimaal benut met voldoende ruimte voor klimaatadaptieve maatregelen. Alle nieuwbouw wordt aardgasloos aangelegd en zoveel mogelijk circulair gebouwd. In 2035 zijn alle (bestaande) wijken van het aardgas. Woningen in Gelderland zijn in 2050 klimaatneutraal.

Uit de focus en ambities voor een duurzaam, economisch krachtig en verbonden Gelderland volgen 'spelregels' of 'Doe-principes' voor de verdere inzet en uitvoering. De doe-principes zijn: doen, laten, zelf en samen.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Een van de doelstellingen uit de Omgevingsvisie 2014 betreft het ontwikkelen met kwaliteit, waarbij recht wordt gedaan aan de ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten van een plek. In dit geval wordt de bestaande woning herbouwd, waarbij in het ontwerp wordt gerefereerd naar de 'Havezate Schadewijk' die ooit op deze plek heeft gestaan. Er wordt hiernaast een nieuwe woning toegevoegd die hier naar aard, omvang en uitstraling ondergeschikt aan is, maar hier wel op is afgestemd. Het geheel wordt zorgvuldig ingepast in de kenmerkende landschappelijke structuur. De ontwikkeling voorziet in een kwaliteitsverbetering en laat zich geruisloos inpassen in het karakter van het buitengebied. Het plan draagt in beginsel bij aan de verwezenlijking van provinciale beleidsdoelstellingen, zoals opgenomen in de Omgevingsvisie.

2.3.3 Omgevingsverordening Gelderland

De Omgevingsverordening wordt ingezet voor die onderwerpen waarvoor de provincie eraan hecht dat de doorwerking van het beleid van de Omgevingsvisie juridisch gewaarborgd is. De Omgevingsverordening is met de nieuwe omgevingsvisie 'Gaaf Gelderland' opgeschoond, aangepast en aangevuld.

Met betrekking tot 'Wonen' wordt in artikel 2.2 vermeld dat in een bestemmingsplan nieuwe woonlocaties en de daar te bouwen woningen slechts worden toegestaan wanneer dit past in de vigerende door Gedeputeerde Staten vastgestelde regionale woonagenda.

De Liemerse Woonagenda 2017-2027 gaat voor Montferland in de basisvariant uit van een woningbehoefte van 880 nieuwbouwwoningen in de periode 2017-2027. De plusvariant gaat uit van een behoefte van 1.235 woningen. De opgave is daarmee groter dan de voorraad harde plancapaciteit zoals opgenomen in de gemeentelijke woningbouwprogrammering. Deze ruimte in plancapaciteit wordt mede benut door te voorzien in de vraag naar landelijk wonen, waaraan met de mogelijkheden voor functieverandering naar wonen (sinds 2012) een bijdrage kan worden geleverd. Hoewel het toevoegen van woningen in het buitengebied geen doel op zich is, maar op kleine schaal mogelijk wordt gemaakt om de leefbaarheid in het buitengebied te behouden en verpaupering tegen te gaan (ruimtelijk doel), wordt hiermee tegemoet gekomen aan een behoefte waarin met de woningbouw in de kernen niet kan worden voorzien. De huidige mogelijkheden voor functieverandering naar wonen zijn aanvullend op de woningbouwprogrammering in de kernen, en zorgen daarmee voor een juiste balans.

De omgevingsverordening wordt periodiek geactualiseerd. De laatste op 5 juli 2022 vastgestelde actualisatie betreft Actualisatieplan 9. Het gebied waarin de locatie Manhorstweg 16 is gelegen, is daarin aangewezen als kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied. Zie hiervoor de onderstaande afbeelding.

Afbeelding kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied uit de provinciale omgevingsverordening

Het betreft het aanwijzen van Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) voor de drinkwatervoorziening. Er zijn regels opgenomen om het grondwater in deze gebieden te beschermen. Het doel van de regels in een drinkwaterreserveringsgebied is zorgen dat het grondwater in het gebied in de toekomst (2040) nog steeds geschikt is om drinkwater van te maken, zonder vergaande zuivering. Voor grondwaterbeschermingszones van bestaande winningen gelden regels die zijn vastgelegd in de Omgevingsverordening. De regels in een drinkwaterreserveringsgebied zijn daarop gebaseerd. Omdat er nu nog geen drinkwater wordt gewonnen, zijn de regels in drinkwaterreserveringsgebieden voor een aantal activiteiten minder streng. In de regels wordt onderscheid gemaakt in activiteiten die gemeld moeten worden en waarvoor algemene regels gelden, activiteiten waarvoor een vergunning moet worden aangevraagd en activiteiten die verboden zijn. Dit is afhankelijk van de mogelijke nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het grondwater.

Woningbouw is toegestaan in drinkwaterreserveringsgebieden. Wel zijn er beperkingen voor het gebruik van bodemenergie. Ook kan het zijn dat bij de bouw van een woning andere activiteiten worden uitgevoerd bijvoorbeeld de aanleg van een IBA (Individuele Behandeling van Afvalwater) waarvoor in dat geval aanvullende regels gaan gelden.

Inwoners merken weinig van de aanwijzing van een drinkwaterreserveringsgebied bij hun woning. Wel kunnen er algemene regels gelden bij het bouwen van een woning of de aanleg van een beregeningsput. Bodemenergie is in kwetsbare drinkwaterreserveringsgebieden niet mogelijk. Wanneer er koperen dakgoten of zinken platen aan het huis zitten, is het voor het grondwater beter om de regenpijp niet af te koppelen.

Er gelden milieuhygiënische regels uit paragraaf 3.2.5a van de provinciale omgevingsverordening.

Hiernaast vraagt artikel 2.65b van de provinciale omgevingsverordening om een toelichting in het bestemmingsplan ten aanzien van klimaatadaptatie.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Onderhavig plan is niet in strijd met de uitgangspunten van het provinciaal beleid van Gelderland. De beoogde toevoeging van één woning is zonder meer passend binnen de kwalitatieve en kwantitatieve woningbehoefte van de gemeente en regio. Er gelden in het gebied milieuhygienische regels met betrekking tot de aanwijzing van het gebied als kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied. In de toelichting van het bestemmingsplan moet worden aangegeven op welke wijze in het plan rekening wordt gehouden met het gewijzigd klimaat (klimaatadaptie).

2.5.1 Structuurvisie Montferland / Omgevingsvisie Montferland

De structuurvisie Montferland is vastgesteld op 23 april 2009. De locatie Manhorstweg 16 te Didam is hierin gelegen binnen gebied dat is voorzien van de aanduiding 'hoofdfunctie landbouw'.

 

Afbeelding kaart Structuurvisie Montferland 2009

In de structuurvisie 2009 is al opgenomen dat het aantal agrarische bedrijven in de komende jaren zou afnemen. Dat riep de vraag op naar de mogelijkheden voor hergebruik van de vrijkomende gebouwen.

Inmiddels is er een omgevingsvisie in voorbereiding dat het vertrektpunt zal moeten vormen voor het nieuw op te stellen Omgevingsplan van de gemeente Montferland.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan wordt 2.623 m² aan voormalige agrarische bedrijfsgebouwen op de locatie gesloopt. Hiervoor in de plaats komt op de planlocatie één extra vrijstaande woning tot stand. De bestaande woning wordt herbouwd met een verwijziging naar de vroegere 'Havezate Schadewijk'. Tevens wordt er een nieuwe vrijstaande woning mogelijk gemaakt op de locatie Truisweg 2a te Didam welke op die locatie zal gaan fungeren als tweede bedrijfswoning.

Door sloop en nieuwbouw, die landschappelijk wordt ingepast, wordt de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied ter plaatse verbeterd en neemt de vitaliteit van het buitengebied toe. Op de locatie Truisweg 2a wordt een intensieve veehouderij beeindigd en wordt de bestaande paardenhouderij vergroot.

2.5.2 Landschapsontwikkelingsplan

Het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) 'Van nieuwe noabers en brood op de plank' is in 2008 opgesteld voor de gemeenten Montferland, Doetinchem en Oude IJsselstreek. Uitgangspunt van deze landschapsvisie is dat het landschap het product is van ontwikkelingen in de natuur, de economie en de samenleving door de eeuwen heen. Deze visie richt zich dan ook op het meebewegen met deze ontwikkelingen om het landschap te versterken als economisch kapitaalgoed, een plek waar mensen zich thuis voelen en een plek waar flora en fauna zich kunnen ontwikkelen. In het landschapsontwikkelingsplan wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende deelgebieden.

Afbeelding deelgebieden op grond van het landschapsontwikkelingsplan

De locatie Manhorstweg 16 te Didam is gelegen in deelgebied 5 'op het zandgebied rondom Didam en Wehl' en bevindt zich daarbinnen nagenoeg op de grens van subgebied 2 'de Zoom' (kleigebied boven Didam en Wehl) en 3 'de zandgronden rond Didam en Wehl'.

Afbeelding subgebieden binnen het zandgebied rondom Didam en wehl

Rondom de zandgronden van Didam en Wehl liggen de oude, open esgronden. Het kampenlandschap met de vele, verspreide boerderijen en buurtschappen zet hier door. Het is een kleinschalig landschap met een dicht wegennet en een grote variatie in verkaveling. Kenmerkende landschapselementen van het essen- en kampenlandschap zoals houtkanten, meidoornheggen, knotbomen en fruitboomgaarden zijn veelal nog slechts als relict aanwezig.

De zoom als overgangszone van zand en klei wordt voor het grootste deel voor intensieve
graslandteelt en akkerbouw gebruikt. Hier liggen veel boerderijen en uitlopers van buurtschappen als Greffelkamp. De historie van enkele boerderijen gaat soms ver terug. De erven zijn rijk aan beplanting en het gebied is afwisselend en halfbesloten. Vrijwel alle wegen worden begeleid door bomenrijen. De Nevelhorst, ten westen van Didam, bestaat uit bos omringd door een kleinschalig landschap van sloten, meidoornheggen en elzensingels. Het is een kleinschalig recreatiegebied dat tevens een belangrijke natuurgebied vormt. Nabij Foxheuvel langs de Hengelder Leigraaf zijn breed uitgegroeide struwelen te vinden.

Opgaven voor dit deelgebied zijn onder meer:

• versterken van de duurzame economische mogelijkheden van landbouw en andere sectoren door het bieden van ruimte aan andere functies (verbreding) met behoud en versterking van landschappelijke karakteristieken;
• versterken van de natuur- en landschapswaarden, die karakteristiek zijn voor het deelgebied en eigen aan de bodem en waterhuishouding van de plek. Speciaal kan gezocht worden naar mogelijkheden om de bijzondere natuurwaarden van het agrarisch cultuurlandschap te versterken met struweel- en ruigteranden, weidevogelbeheer, etc.
• versterken van de cultuurhistorische elementen in het (cultuur)landschap, zoals landweren, havezaten, archeologische waarden, ontginningssporen, etc. waarbij deze ook zichtbaar en beleefbaar moeten zijn;
• versterken van routes en herstel van oude paden en zandwegen, in het bijzonder in de omgeving van de kernen Didam en Wehl, aanleg van fietspaden voor recreatie en als verkeersveilige verbinding tussen de dorpen. Paden over erven worden gestimuleerd.

Afbeelding deelgebieden in het eigentijdse landschapsensemble

Van belang is dat nieuwe ruimtelijke initiatieven bijdragen aan de kwaliteit en versterking van het landschap. In het werkboek voor het zandgebied van Didam en Wehl is het streefbeeld voor het zandgebied het behoud van contrasten tussen de kleine, open esgronden rond de kernen, de besloten kampen en de ruimtelijke ontginningen. Dit kan onder andere plaatsvinden door het stimuleren van beplanting. Als mogelijke landschapselementen worden genoemd herstel van oude erven, en aanleg van nieuwe erven met onder meer hoogstamboomgaarden, heggen, en bomen.

Streefbeeld voor de Liemerse zoom is het behoud van de openheid in het kommenlandschap van het Greffelkampsche Broek.

• Kruidenrijke bermen en zomen langs kavelgrenzen en sloten;
• Open agrarisch landschap met meidoornheggen, knotbomen en elzensingels langs sloten in het kommenlandschap rond Foxheuvel. Herstel en duurzaam beheer van meidoornheggen, elzensingels en knotbomen. Bescherm de solitaire bomen;
• Herstel van oude erven en aanleg nieuwe erven met ondermeer hoogstamboomgaarden en heggen;
• Langs wegen laanbeplanting met populieren, essen en meidoornheggen;
• Voor de overgangszone tussen zand en klei is een verdichting voorzien tot een kleinschalig en gevarieerd landschap, rijk aan elementen zoals solitaire bomen (es, eik, linde en noot), lagegeschoren heggen in wegbermen en bij de erven en een afwisseling van kruidenrijke bermen en meidoornhagen en –singels langs wegen.

Afbeelding verdichting met landschapselementen gericht op versterking landschappelijke karakteristieken

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Onderhavig plan versterkt de landschappelijke kwaliteit door sloop van de voormalig agrarische bedrijfsbebouwing en de landschappelijke inpassing van de planlocatie in de nieuwe situatie. Daarmee draagt het plan bij aan de beschreven doelstellingen van het landschapspontwikkelingsplan.

2.5.3 Beleid ten aanzien van functieverandering en vrijkomende agrarische bebouwing

Herijking Ruimte voor Vernieuwing in het Buitengebied 2012

Op 27 september 2012 heeft de gemeente Montferland de Notitie 'Herijking Ruimte voor vernieuwing in het buitengebied' vastgesteld. De notitie voorziet in een herijking van het functieveranderingsbeleid of VAB-beleid zoals eerder weergegeven in de notitie 'Ruimte voor vernieuwing in het buitengebied' van 18 maart 2008.

In de notitie zijn de volgende doelstellingen voor functieverandering geformuleerd;

• 1. functieverandering leidt tot een toename van de ruimtelijke kwaliteit;
• 2. functieverandering leidt tot een impuls aan de leefbaarheid, vitaliteit en sociale kwaliteit van het buitengebied;
• 3. functieverandering leidt tot gezonde (goede leefkwaliteit) nieuwe situaties in het buitengebied.

Voorts gelden hierbij de volgende uitgangspunten:

• a. het totaal aantal wooneenheden als gevolg van hergebruik of functieverandering mag niet meer bedragen dan 2 per perceel en het aantal vrijstaande woningen niet meer dan 1;
• b. functieverandering naar wonen blijft, ongeacht de bestemming, van toepassing op alle percelen waar sprake is van een dusdanige oppervlakte aan gebouwen dat wordt voldaan aan de ondergrens voor functieverandering;
• c. de planologische situatie vormt het uitgangspunt (en niet de eigendomssituatie). Het gegeven dat een planologisch perceel bijvoorbeeld kadastraal is gesplitst in meerdere eigendommen doet daar niet aan af;
• d. de koppeling van functieverandering met de gebiedstypen EHS (natuur, verweven, verbinding), multifunctioneel gebied (waardevol landschap) en landbouwontwikkelingsgebied blijft gehandhaafd met dien verstande dat in het geval van functieverandering in de EHS de vereveningsbijdrage naast de verplichte sloopvoorwaarde ook kan worden gevormd door de aanleg van nieuwe natuur;
• e. functieverandering vindt (voor zover daar sprake van is) plaats binnen het agrarisch erf (bouwvlak). Slechts in uitzonderingsgevallen is het toegestaan om een woning buiten het oorspronkelijke agrarische bouwvlak te bouwen (bijvoorbeeld indien uitgevoerd onderzoek uitwijst dat het niet anders kan). In dat geval moet desondanks worden voldaan aan de voorwaarden van het boerenerfprincipe en moet sprake zijn van een duidelijke 'plus' die kan bestaan uit een extra bijdrage in de landschapsversterking ter plaatse. In dat geval is een maatwerksituatie noodzakelijk;
• f. bij percelen waar reeds sprake is van de bestemming 'wonen', welke ook in het daaraan voorgaande bestemmingsplan al van deze bestemming waren voorzien, is de bestaande situatie voor wat betreft de opbouw van het erf, het uitgangspunt waarbij in het kader van functieverandering dient te worden aangesloten (compacte bebouwing). Tevens worden er eisen gesteld aan de ruimtelijke kwaliteit en wordt de genoemde ondergrens voor functieverandering van 600 m² aan te slopen bebouwing beschreven in de notitie. Verder worden er een aantal randvoorwaarden aan functieverandering gesteld voor wat betreft milieu- en omgevingsaspecten zoals geluid, geur en hinder.

In de notitie is specifiek opgenomen dat aan andere categorieen van functieverandering naar wonen dan zoals met naam genoemd in het bestemmingsplan 'Buitengebied' in beginsel geen medewerking wordt verleend.

Het herijkte beleid ten aanzien van functieverandering is in overwegende mate doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied' door middel van het bestemmingsplan 'Buitengebied, eerste herziening', zoals vastgesteld op 30 oktober 2014.

Aanpassing functieveranderingsbeleid naar wonen 2019

Op 24 oktober 2019 is de 'Aanpassing functieveranderingsbeleid naar wonen 2019' vastgesteld. De volgende zaken zijn daarmee gewijzigd:

• 1. Een regeling is toegevoegd die het mogelijk maakt om een woongebouw te realiseren in geval van de sloop van 2.000 m² aan kassen op een locatie;
• 2. De salderingsregeling is verruimd, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen sloop van gebouwen met asbestdaken op een salderingslocatie (factor 2 van het slooptekort) en sloop van gebouwen zonder asbestdaken op een salderingslocatie (factor 3 van het slooptekort). De minimale sloop is bijgesteld van 600 m² naar 400 m² bij sloop van gebouwen zonder asbestdak. In geval van sloop van gebouwen met asbestdak bedraagt de minimale sloop op een salderingslocatie 200 m²;
• 3. De wettelijke mogelijkheid voor een hogere grenswaarde geluid is bij functieverandering naar wonen niet langer uitgesloten. Ook functieverandering naar wonen binnen een indicatieve magneetveldzone van een hoogspanningsleiding is niet op voorhand uitgesloten wanneer onderzoek heeft uitgewezen dat de locatie zich bevindt buiten de specifieke magneetveldzone van deze leiding. Dit is ook doorvertaald in de vierde herziening van het bestemmingsplan Buitengebied;
• 4. Een gebouw welke eerder door een calamiteit teniet is gegaan, kan alsnog worden betrokken bij de bestaande oppervlakte aan gebouwen waarover de mogelijkheden voor functieverandering worden berekend voor zover dat gebouw legaal aanwezig was en het functieveranderingsverzoek is gedaan binnen 2 jaar na het teniet gaan van het gebouw. Dit is doorvertaald in de vierde herziening van het bestemmingsplan Buitengebied;
• 5. Vergunningsvrij bouwen op nieuwe functieveranderingslocaties wordt niet gefaciliteerd nu dit afbreuk doet aan de gewenste beeldkwaliteit op functieveranderingslocaties.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Het initiatief geeft invulling aan het functieveranderingsbeleid van de gemeente Montferland, zoals dat sinds de inwerkingtreding van de 'Aanpassing functieveranderingsbeleid naar wonen 2019' geldt. De nieuwe situatie wordt met enig maatwerk vormgegeven in lijn met het boerenerfprincipe. Er wordt voorts maatwerk toegepast voor wat betreft de saldering ten behoeve van de bouw van de tweede bedrijfswoning op de locatie Truisweg 2a te Didam en voor wat betreft de inhoud van de te herbouwen woning op de locatie Manhorstweg 16 welke refereert naar de vroegere Havezate.

2.5.4 Bestemmingsplan 'Buitengebied'

De mogelijkheden voor functieverandering naar 'wonen' zijn doorvertaald in artikel 43.3 van het bestemmingsplan 'Buitengebied'. Na de inwerkingtreding van de beleidsnotitie 'Herijking Ruimte voor Vernieuwing in het Buitengebied' zoals beschreven onder 2.5.3 heeft een doorvertaling daarvan plaatsgevonden in het bestemmingsplan 'Buitengebied' door middel van het bestemmingsplan 'Buitengebied, eerste herziening'. Ook als onderdeel van de derde en vierde herziening hebben enige wijzigingen plaatsgevonden.

De wijzigingen als onderdeel van de eerste herziening zijn met (niet gemarkeerde) doorhalingen en gele markeringen aangeduid. De wijzigingen als onderdeel van de derde herziening zijn met groene markering aangeduid. De wijzigingen als onderdeel van de vierde herziening zijn van een magenta markering voorzien.

Afbeelding algemene wijzigingsvoorwaarden functieverandering naar wonen zoals opgenomen in artikel 43.3.1 van het bestemmingsplan 'Buitengebied'

Hieronder volgt een toets op de bovenstaande voorwaarden van 43.3.1:

• a. + aa. Bestaande (agrarische) bedrijven en functies in de omgeving worden door de functieverandering naar wonen op de locatie Manhorstweg 16 niet belemmerd. Op de locatie heeft niet eerder functieverandering naar wonen plaatsgevonden;
• b. Er wordt voldaan aan de ondergrens voor functieverandering. Op de locatie bevindt zich 2.623 m² aan gebouwen (exclusief bestaande woning);
• c. In het plangebied of in de directe omgeving daarvan zijn geen gronden aangeduid voor ‘grondgebonden landbouw’ of als ‘reconstructiewetzone-landbouwontwikkelingsgebied'. De functieverandering leidt niet tot beperking van ontwikkelingsmogelijkheden voor de landbouw in deze gebieden;
• d. De functieverandering zal niet leiden tot knelpunten in de verkeersafwikkeling, dan wel een ten opzichte van de bestaande situatie onaanvaardbare verkeersaantrekkende werking. Op de locatie wordt één woning toegevoegd;
• e. -
• f. De functieveranderingslocatie is niet gelegen in een gebied dat aangewezen is als ‘waardevol landschap’;
• g. De functieverandering zal niet leiden tot aantasting van landschappelijke waarden. Uit de resultaten van het flora en fauna onderzoek blijkt dat er geen belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan. Zie hiervoor Bijlage 7 Quickscan Natuurwaardenonderzoek Manhorstweg 16 Didam 22-11-22
• h. De locatie is niet gelegen binnen de gebieden 'Overige zone - GNN', 'Overige zone - GO' en 'Overige zone - GO-EVZ'. Er worden dan ook geen kernkwaliteiten aangetast;
• i. Het aantal nieuwe woningen zal niet meer bedragen dan 1;
• j. -
• k. Uit de resultaten van het bodemonderzoek (Bijlage 3 Verkennend bodem- en asbestonderzoek Manhorstweg 16 Didam 08-12-22) blijkt dat er geen onoverkomelijke belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan. Zie 3.3 Bodem;
• l. Uit de resultaten van de watertoets (Bijlage 9 Watertoets Manhorstweg 16 Didam 24-12-22) blijkt dat er geen onoverkomelijke belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan. Zie 3.8.4 Watertoets;
• m. De locatie ligt niet in een grondwaterbeschermingsgebied, wel in een kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied;
• n. Uit de resultaten van het archeologisch onderzoek (Bijlage 8 Bureauonderzoek en verkennend booronderzoek archeologie Manhorstweg 16 Didam 07-12-22) blijkt dat er geen belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan. Zie 3.9.1 Archeologie;
• o. Uit de bevindingen van geur (zie 3.6 Geur) blijkt dat er geen belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan;
• p. Uit de geluidsparagraaf blijkt dat de voorkeursgrenswaarde niet wordt overschreden. Zie 3.5 Geluid;
• q. Het aspect luchtkwaliteit vormt geen belemmeringen voor de uitvoering van het plan. Zie 3.11 Luchtkwaliteit;
• r. In de omgeving bevindt zich geen hoogspanningslijn. De locatie is niet gelegen binnen een indicatieve magneetveldzone;
• s. De locatie is niet gelegen binnen een invloedsgebied/geluidszone van een bedrijventerrein;
• t. Het extern veiligheidsonderzoek toont aan dat er geen belemmeringen zijn voor de uitvoering van het plan. Zie 3.7 Externe veiligheid;
• u. De economische uitvoerbaarheid is aangetoond. Met de uitvoering van dit plan wordt voorzien in de lokale behoefte;
• v. De voormalige bedrijfswoning wordt herbouwd en in de nieuwe situatie bestemd tot ‘wonen’.

Afbeelding wijzigingsvoorwaarden voor categorie vrijstaande woning in het bestemmingsplan 'Buitengebied'

Hieronder volgt een toets op de bovenstaande voorwaarden van 43.3.3:

• a. Er wordt voldaan aan de voorwaarden in 43.3.1.

aa. De bestaande woning wordt herbouwd met een verwijzing naar de vroegere Havezate op de locatie. De nieuwe woning in het kader van functieverandering heeft geen grotere inhoud dan 880 m³;

• b. De oppervlakte aan gebouwen in de nieuwe situatie is aanzienlijk minder dan 50% van de oppervlakte in de huidige situatie (overigens wordt 1.500 m² aan te slopen gebouwen op de locatie ingezet ten behoeve van de realisatie van een tweede bedrijfswoning aan de Truisweg 2a te Didam);
• c. De goothoogte van de nieuwe woning bedraagt niet meer dan 3,5 meter en de bouwhoogte niet meer dan 9 meter;
• d. Ten behoeve van de te herbouwen woning welke refereert naar de vroegere 'Havezate Schadewijk' wordt een nieuw bijgebouw gebouwd van 100 m². Ten behoeve van de nieuw te bouwen woning in het kader van functieverandering wordt een bijgebouw gebouwd van 150 m² (50 m² vergunningsvrij);
• e. De woning is zodanig gesitueerd en ingepast binnen het voormalig agrarisch bouwvlak dat de situatie oogt als een compacte erfsituatie.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

De beoogde situatie wordt niet mogelijk gemaakt op basis van de wijzigingsregels zoals opgenomen in het bestemmingsplan 'Buitengebied' zoals dat geldt na de vijfde periodieke herziening. Het toe te passen maatwerk vraagt om een herziening van het bestemmingsplan Buitengebied.

2.5.5 Beeldkwaliteitsplan Buitengebied

Het beeldkwaliteitsplan (vastgesteld op 22 april 2010) is een reactie van de gemeente op de veranderingen in het buitengebied zoals het stoppen van agrarische bedrijven waarna vervolgens sloop van stallen en nieuwbouw van woningen plaatsvindt. De gemeente wil deze ontwikkelingen begeleiden zodat deze zich goed voegen in het aanwezige landschap. De primaire functie van het beeldkwaliteitsplan is dan ook om de ambities ten aanzien van de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit weer te geven (erfbeplanting, oriëntatie en plaatsing bouwmassa's op het erf, architectuur, materiaalgebruik en dergelijke). Het beeldkwaliteitsplan wordt ingezet als toetsingskader bij functieveranderingen van agrarische bouwvlakken.

Uitgangspunt is dat per geval zorgvuldig wordt gekeken naar het erf en het omliggende landschap. Bebouwing en landschap vormen in het beeld van het buitengebied een onlosmakelijk geheel. De inrichting van het erf en de vormgeving van het landschap in de omgeving, dragen in belangrijke mate bij aan de inpassing van de bebouwing in het landschap. Het is daarom zaak dat bij veranderingen op een erf, als eerste zorgvuldig wordt gekeken naar de waarden van het landschap, cultuurhistorie, natuur en architectuur. Vanuit een analyse van deze landschappelijke context moet een nieuwe situatie worden ontworpen, die goed aansluit op de specifieke kenmerken van het ter plaatse karakteristieke landschap. Daarbij dient tevens oog te zijn voor bijzondere (karakteristieke) elementen die op het erf voorkomen, en waarvan het behoud om die reden wenselijk is. Door middel van een erfinrichtingsplan moet een initiatiefnemer aantonen, op welke wijze de veranderingen van het erf passen binnen de landschappelijke context.

Afbeelding onderscheid deelgebieden in het beeldkwaliteitsplan Buitengebied

In het beeldkwaliteitsplan Buitengebied is het landschap van de gemeente onderverdeeld naar diverse landschapstypen. De planlocatie Manhorstweg 16 maakt daarin deel uit van het kampenlandschap'.

Dit deelgebied kenmerkt zich door de landschappelijke karakteristiek:

• Besloten openheid en kleinschaligheid;
• Hoog en droog, glooiend landschap;
• Grillige verkaveling;
• Verspreide bebouwing.

Doordat bij functieverandering de bouwkavel veelal in omvang afneemt, biedt dit mogelijkheden om de vrijgekomen ruimte landschappelijk (groen) in te richten. Bovendien kan met relatief weinig beplanting de betekenis van de bebouwing in het landschap sterk afnemen. Mede doordat bij functieverandering veelal grote stallen gesloopt worden en kleinschaligere bebouwing een nieuwe plek krijgen.

Afbeelding Ontwerprichtlijnen bij functieverandering van het agrarisch erf in het kampenlandschap

Voor het gehele buitengebied van de gemeente Montferland geldt dat bij functieverandering een bijdrage moet worden geleverd aan de verbetering van de landschappelijke kwaliteit. Bij voorkeur worden bestaande gebouwen hergebruikt voor een nieuwe functie, waardoor het oorspronkelijke karakter van de bebouwing behouden blijft. In de oorspronkelijke agrarische erven zijn karakteristieke en waardevolle boerderijen te herkennen als hoofdgebouw. Indien op zo’n erf sprake is van functieverandering, dan is in beginsel het uitgangspunt dat alle nieuwe bebouwing, wat betreft goothoogte en positie op het erf onderschikt is aan de oude boerderij. In dat geval dient het nieuwe gebouw visueel ondergeschikt te zijn aan de oude boerderij. Dit kan worden bereikt door middel van de plaatsing van deze gebouwen achter of naast het woongebouw, door het hanteren van lagere goothoogtes (nokhoogte kan juist hoger zijn) en door het aanbrengen van beplanting.

Afbeelding richtlijnen voor beeldkwaliteit op erfniveau

Een compacte erfindeling is het uitgangspunt. Met bij voorkeur één erftoegangsweg. Clustering van bebouwing rond een gemeenschappelijk erf. Het nieuwe erf is aanzienlijk minder groot dan het oorspronkelijke agrarische erf. Het totale oppervlak aan verharding mag niet toenemen.

Afbeelding richtlijnen voor beeldkwaliteit op bebouwingsniveau

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Voorliggend plan voorziet in een volledige herontwikkeling, waarbij alle voormalige agrarische bedrijfsbebouwing inclusief de bestaande bedrijfswoning, erfverharding en voersilo's volledig worden gesloopt. De nieuwe situatie wordt met toepassing van maatwerk ingepast in de landschappelijke structuur. De nieuwe gebouwen worden opgericht evenwijdig aan de Manhorstweg. De westelijke woning refereert naar de vroegere 'Havezate Schadewijk' en vormt het hoofdgebouw. De toegangsweg naar deze woning wordt aangezet met laanbeplanting. Tevens is sprake van een boomgroep in het gazon aan de voorzijde.

De oostelijke woning is ondergeschikt aan het hoofdgebouw en wordt terugliggend geplaatst t.o.v. de voorgevel van de westelijke woning. Hoewel sprake is van twee afzonderlijke erven worden deze erven via een haag zodanig aaneengekoppeld dat het de verschijningsvorm heeft van één erf. De toegangsweg naar de oostelijke woning (voormalige vuile weg) gaat verscholen achter groen.

De bebouwing en het erf worden hiermee op verantwoorde wijze landschappelijk ingepast met gebiedseigen beplanting waardoor de landschappelijke kwaliteiten en de natuurwaarden in het gebied worden versterkt.

3.8.1 Rijksbeleid

Sinds 2000 is de Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. De KRW is in Nederland vastgelegd in de Waterwet en het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water (BKMW). De KRW onderscheidt drie planperioden: 2009-2015, 2016-2021 en 2022-2027. Ieder volgend plan is gebaseerd op de resultaten van de voorgaande periode. Zowel voor het uiteindelijk in 2027 bereiken van de doelen als voor het uitvoeren van de maatregelen per planperiode geldt voor de KRW vanuit Europa een resultaatverplichting.

In het nationaal Waterplan staan 5 ambities centraal:

• 1. Nederland blijft de veiligste delta in de wereld;
• 2. Nederlandse wateren zijn schoon en gezond en er is genoeg zoet water;
• 3. Nederland is klimaatbestendig en waterrobuust ingericht;
• 4. Nederland is en blijft gidsland voor watermanagement;
• 5. Nederlanders leven waterbewust.

In 2050 is de inrichting van Nederland minder kwetsbaar voor water en klimaatverandering. In 2020 hebben de overheden daar beleid en regels voor vastgesteld.

Belangrijkste punt is dat water een belangrijk sturend element is in de ruimtelijke ordening. Water legt een ruimteclaim op het (stads-)landschap waaraan voldaan moet worden. De bekende driestapsstrategieën zijn leidend:

• vasthouden-bergen-afvoeren (waterkwantiteit);
• voorkomen-scheiden-zuiveren (waterkwaliteit).

Bij nieuwe ontwikkelingen wordt vooraf getoetst of het risico toeneemt. De watertoets is daar een belangrijk instrument voor. In het Nationaal Bestuursakkoord Water-actueel (NBW-actueel, juni 2008) hebben rijk, provincies, gemeenten en waterschappen onder meer opnieuw afgesproken dat de watertoets ook wordt toegepast bij waterhuishoudkundige relevante ruimtelijke plannen en besluiten die niet vallen onder de Wro. Het Rijk zorgt ervoor dat de watertoets zijn wettelijke status behoudt.

3.8.2 Beleid Waterschap Rijn en IJssel

Door de invoering van de Kaderrichtlijn Water is Nederland verdeeld in vijf deelstroomgebieden. Het Waterschap Rijn en IJssel is met andere waterschappen mede beheerder van het deelstroomgebied Rijn-Oost. Om te voldoen aan de eisen van de KRW hebben de waterschappen intensief samengewerkt met elkaar en met andere partners.

Het waterbeleid van het waterschap is met name gericht op een duurzame aanpak van het waterbeheer: geen afwenteling, herstel van de veerkracht van het watersysteem, streven naar een meer natuurlijk waterbeheer, zoeken naar meer ruimte voor water, water toepassen als ordenend principe door middel van het gebruik van waterkansenkaarten en water langer vasthouden mede door een flexibeler peilbeheer. Ook het streven naar een betere waterkwaliteit als onderdeel van duurzaamheid is een belangrijk speerpunt.

De opdracht van de waterschappen in Rijn-Oost is te zorgen voor voldoende water, schoon water en voor veilig wonen en werken op de taakvelden watersysteem, waterketen en veiligheid. Het waterschap houdt daarbij rekening met agrarische, economische, ecologische en recreatieve belangen. Aandachtspunten zijn het verbeteren van de ecologische en chemische waterkwaliteit (terugdringen van oppervlaktewatervervuiling) en het voorkomen van wateroverlast, waarbij rekening wordt gehouden met het veranderende klimaat.

Waterschap Rijn en IJssel heeft een watertoetstabel ontwikkeld waarmee met een aantal vragen in beeld te brengen is welke wateraspecten bij een ruimtelijke ontwikkeling relevant zijn en met welke intensiteit het watertoetsproces doorlopen moet worden. De intensiteit van het watertoetsproces is afhankelijk van de antwoorden op de vragen:

• als erop een categorie 2 vraag (zie watertoets in 3.8.4) een 'ja' is geantwoord, is een uitgebreide watertoets noodzakelijk;
• is er op geen van de categorie 2 vragen een 'ja' geantwoord, dan kan een verkorte watertoets doorlopen worden;
• als er alleen met 'nee' is geantwoord, dan is het RO-plan waterhuishoudkundig niet van belang en hoeft er geen wateradvies bij het waterschap opgevraagd te worden.

3.8.3 Gemeentelijk rioleringsplan

Gemeente Montferland beschikt over een Gemeentelijk water- en rioleringsplan. Het GWRP 2022-2026 geeft invulling aan diverse ontwikkelingen op het gebied van water, zoals de nieuwe gemeentelijke zorgtaken voor afstromend hemelwater en grondwateroverlast, duurzaam omgaan met hemelwater en klimaatontwikkelingen. Het GRP wordt beschouwd als het Beleidsplan van Gemeente Montferland over haar taken op het gebied van afvalwater, hemelwater en grondwater.

Het GRP heeft de volgende doelen:

• Voldoen aan de planverplichting uit de Wet milieubeheer;
• Invulling geven aan de zorgtaken voor afvalwater, afstromend hemelwater en grondwateroverlast;
• Afstemmen van het rioleringsbeleid op landelijke ontwikkelingen, nieuwe wet- en regelgeving en relevante beleidsplannen;

Inzameling van afvalwater

Gemeenten zijn verplicht om huishoudelijk afvalwater in te zamelen. De Wet milieubeheer biedt de mogelijkheid om voor specifieke situaties ontheffing van deze zorgplicht aan te vragen bij de provincie. Dat geldt bijvoorbeeld voor afgelegen percelen in het buitengebied. Op percelen waarvoor de gemeente een ontheffing van de zorgplicht heeft, zijn de bewoners zelf verantwoordelijk voor de verwerking van hun afvalwater. De gemeente bepaalt per geval welke voorziening het meest doelmatig is: riolering, drukriolering B, of een zelfstandig systeem (IBA). Van belang om in dat kader op te merken is dat de locatie is gelegen in een kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied, waarop provinciale milieuhygienische regels van toepassing zijn.

Hemelwater

Op particulier terrein zijn de perceelseigenaren verantwoordelijk voor een deugdelijke inzameling en verwerking van hemelwater. Gemeenten zorgen alleen voor het inzamelen en verwerken van afvloeiend hemelwater, als dit doelmatiger is en als redelijkerwijs niet van particulieren kan worden verwacht dat zij het hemelwater zelf verwerken.

Woningen en bedrijven in het buitengebied zijn aangesloten op drukriolering of een IBA. Deze systemen zijn niet geschikt voor het verwerken of transporteren van hemelwater. In het buitengebied is bovendien voldoende ruimte om het hemelwater op eigen terrein te verwerken of af te voeren naar aangrenzende sloten of watergangen.

Nieuwbouwplannen mogen niet leiden tot een toename van:

• het op (gemengde) riolering aangesloten verhard oppervlak;
• de vuilemissie naar oppervlaktewater;
• de huidige afvoeren naar oppervlaktewater.

Hemelwater moet zo veel mogelijk op de percelen zelf worden verwerkt. Dit heeft de volgende voordelen:

• er zijn geen dure gemeentelijke voorzieningen nodig om dit hemelwater in te zamelen en te verwerken;
• er zijn geen extra emissies naar het oppervlaktewater.

Perceeleigenaren kunnen hemelwater op eigen terrein verwerken als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Zo moet er op de percelen voldoende ruimte aanwezig zijn om bijvoorbeeld een infiltratievoorziening aan te leggen. Bovendien moet de bodem voldoende waterdoorlatend zijn.

3.8.4 Watertoets

In het moderne waterbeheer (waterbeheer 21e eeuw) wordt gestreefd naar duurzame, veerkrachtige watersystemen met minimale risico's op wateroverlast of watertekorten. Belangrijk instrument hierbij is de watertoets, die sinds 1 november 2003 in ruimtelijke plannen is verankerd. In de toelichting van die plannen dient een waterparagraaf te worden opgenomen, waarin verslag wordt gedaan van de wijze waarop rekening is gehouden met de gevolgen van het plan voor de waterhuishoudkundige situatie. In artikel 3.1.1 van het Besluit ruimtelijke ordening is bepaald dat het bestuursorgaan dat belast is met de voorbereiding van een bestemmingsplan daarbij overleg pleegt met o.a. de waterschappen. In artikel 3.1.6 van dat zelfde besluit is aangegeven dat in de toelichting van een bestemmingsplan is beschreven op welke wijze in het plan rekening is gehouden met de gevolgen voor de waterhuishouding. Het doel van de watertoets is om negatieve effecten van besluiten op de waterhuishouding te voorkomen en kansen voor het watersysteem te benutten. De watertoets is een procesinstrument om in een vroegtijdig stadium van de planvorming het aspect water te betrekken. Waterhuishoudkundige doelstellingen worden expliciet en op een evenwichtige wijze in het plan afgewogen. Deze doelstellingen betreffen zowel de waterkwantiteit (veiligheid, wateroverlast, tegengaan verdroging) als de waterkwaliteit (riolering, omgaan met hemelwater, lozingen op oppervlaktewater). Het waterschap wordt in een vroeg stadium betrokken om een wateradvies te geven over het omgaan met water binnen de planlocatie. Voor de watertoets is gebruik gemaakt van de Standaard Waterparagraaf van het Waterschap Rijn en IJssel. Als op één of meer vragen per waterthema 'Ja' wordt geantwoord dan is het waterthema relevant. Die waterthema's worden toegelicht.

Afbeelding Waterthema's ter plaatse van het plangebied Manhorstweg 16 te Didam

In de 'Handreiking Watertoets 2' zijn inhoudelijke criteria aangereikt voor de watertoets, die de basis vormen voor de planbeoordeling door het waterschap en het daaruit voortvloeiende wateradvies. In onderstaande watertoetstabel zijn de voor de ruimtelijke onderbouwing van belang zijnde waterhuishoudkundige criteria opgenomen. Zie ook de watertoets in Bijlage 9 Watertoets Manhorstweg 16 Didam 24-12-22.

Afbeelding Watertoetstabel Manhorstweg 16 Didam

Grondwaterkwaliteit

Het gebied waarin de locatie Manhorstweg 16 is gelegen, is op grond van Actualisatieplan 9 van de Omgevingsverordening aangewezen als kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied.

Afbeelding kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied uit de provinciale omgevingsverordening

Het betreft de aanwijzing van Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) voor de drinkwatervoorziening. Er zijn regels opgenomen in de verordening om het grondwater in deze gebieden te beschermen. Het doel van de regels is er voor te zorgen dat het grondwater in dit gebied in de toekomst (2040) nog steeds geschikt is om drinkwater van te maken, zonder vergaande zuivering. Omdat er nu nog geen drinkwater wordt gewonnen, zijn de regels in drinkwaterreserveringsgebieden voor een aantal activiteiten minder streng. In de regels wordt onderscheid gemaakt in activiteiten die gemeld moeten worden, activiteiten waarvoor een vergunning moet worden aangevraagd en activiteiten die verboden zijn.

Er zijn beperkingen voor het gebruik van bodemenergie. Ook kan het zijn dat bij de bouw van een woning andere activiteiten worden uitgevoerd bijvoorbeeld de aanleg van een IBA (Individuele Behandeling van Afvalwater) waarvoor in dat geval aanvullende regels gelden. Koperen dakgoten of zinken platen aan het huis zijn niet wenselijk. Daarmee wordt voorkomen dat zware metalen zoals zink en koper niet in het grondwater belanden.

Wateroverlast- (oppervlaktewater)

De ontwikkeling betreft de sloop van de voormalige agrarische bebouwing op het perceel Manhorstweg 16 te Didam en de realisatie van twee nieuwe woningen (waarvan één herbouw). Er vindt binnen het plangebied geen uitbreiding plaats van bebouwing en/of verharding. De oppervlakte van de bebouwing en verharding neemt af. Het hemelwater wordt geïnfiltreerd in de bodem.

Inrichting en beheer

In het GWRP 2022-2026 wordt aangegeven dat de voorkeursvolgorde voor verwerken hemelwater oppervlakkig is boven ondergronds. De afname van verharding zorgt ervoor dat er veel minder hemelwater wordt opgevangen, waardoor hemelwater weer natuurlijk kan infiltreren in de bodem. De vrijkomende ruimte door verwijdering van gebouwen of verharding krijgen een groene inrichting en wordt geschikt voor infiltratie van hemelwater. De infiltratie van hemelwater is ook positief in het kader van klimaatadaptatie (tegengaan van verdroging). Artikel 2.65b van de provinciale omgevingsverordening vraagt om een toelichting ten aanzien van klimaatadaptatie in het bestemmingsplan. Doordat de bebouwing afneemt en het plangebied groen wordt ingepast en landschappelijk wordt aangekleed is sprake van een positief effect vanuit het aspect klimaatadaptatie.

De nieuwe woningen kunnen voor de afvoer van het vuilwater technisch gezien worden aangesloten op de bestaande pompput t.h.v. de huidige inrit.

In of nabij het plangebied bevinden zich geen wateren die in eigendom of beheer zijn bij het waterschap. Het plan heeft niet de herinrichting van watergangen tot doel.

De voorgestane functieverandering is niet van invloed op het waterbeheer binnen het plangebied of direct daarbuiten. De bedrijfswoning is aangesloten op de riolering. De toekomstige (extra) woning zal mogelijk ook worden aangesloten op de riolering voor de vuilwaterafvoer.

Het waterschap en de gemeente houden voor het afkoppelen en infiltreren in de bodem een benodigde berging aan van 55 mm/m² verhard oppervlak. Hemelwater moet op eigen terrein afgekoppeld worden en in de bodem worden geïnfiltreerd. Volgens het beleid van het Waterschap moet indien meer regenwater direct wordt afgevoerd naar watergangen dan voorheen in dat geval worden voorzien in waterberging op eigen terrein. De piekbelasting naar oppervlaktewater mag niet toenemen ten opzichte van de huidige situatie. Door de sloop 2.623 m² aan gebouwen (nog exclusief te verwijderen erfverharding) neemt het verhard oppervlak af. De oppervlakte van de nieuwe bebouwing en verharding is substantieel minder dan in de oude situatie. Op basis hiervan is het, ten aanzien van het bergen van hemelwater, aannemelijk dat binnen de plangrenzen voldoende ruimte beschikbaar is om de waterbergingsopgave op meerdere manieren binnen de plangrenzen te verwerken en te infiltreren.

Materiaalgebruik

Afkoppeling van het hemelwater van het afvalwater maakt dat er in de bebouwing geen materialen gebruikt mogen worden die de grondwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Dat betekent dat slechts duurzame, niet-uitloogbare materialen gebruikt worden. Derhalve is onderhavig plan niet van invloed op de kwaliteit van het grondwater. In het ontwerp dient daarmee rekening te worden gehouden.

Conclusie voor het bestemmingsplan

Het aspect water vormt geen belemmering voor de uitvoering van het plan.

3.9.1 Archeologie

Met het Europese Verdrag van Valetta (1992) is afgesproken dat archeologie een gewogen onderdeel moet zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen. Het uitgangspunt is om archeologische sporen van waarde in de bodem te laten zitten (behoud in situ). Archeologisch materiaal in de bodem is onvervangbaar en daarom kwetsbaar. Opgraven (behoud ex situ), is om die reden een noodoplossing. Na een opgraving is het bodemarchief niet meer te raadplegen in relatie tot zijn context.

In de Erfgoedwet is geregeld hoe met in de grond aanwezige dan wel te verwachten archeologische waarden moet worden omgegaan. Het streven is om deze belangen tijdig bij het plan te betrekken. Bij ingrepen waarbij de ondergrond wordt geroerd, dient te worden aangetoond dat de eventueel aanwezige archeologische waarden niet worden aangetast.

Bepaald is dat bij de vaststelling van nieuwe bestemmingsplannen c.q. bij afwijkingen daarvan aangegeven moet worden welke archeologische waarden zich (naar verwachting) in de bodem bevinden en hoe hiermee wordt omgegaan. Door middel van een vergunningenstelsel moeten deze waarden worden beschermd. Gelet hierop is het van belang om op gemeentelijk niveau een gedetailleerde archeologische verwachtings- en maatregelenkaart te hebben.

De gemeente Montferland beschikt sinds 2008 over een gedetailleerde archeologische waardenkaart, verwachtingskaart en een cultuurhistorische waardenkaart, alsmede een hierop gebaseerde archeologische maatregelenkaart, welke planologisch is doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied'.

Op 9 oktober 2012 is besloten tot een wijziging van de beleidskaders. Een van die wijzigingen was een verruiming van de ondergrenzen voor archeologisch onderzoek. Deze verruiming is beleidsmatig opgenomen in de Erfgoedverordening Montferland 2012 en nadien doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied, eerste herziening'.

In een later stadium is ook de gemeentelijke archeologische waardenkaart, de archeologische verwachtingskaart en de cultuurhistorische waardenkaart (hierna: AWK/CHW) geactualiseerd. Die actualisatie van de AWK/CHW is in nauwe samenspraak met de lokale oudheidkundige verenigingen (HKB en OVD), amateurarcheologen (Werkgroep Archeologie Bergh), regionaal archeoloog, Natuurmonumenten, Koninklijke Landmacht en de gemeentelijke vakdisciplines uitgevoerd. De actualisatie betrof met name het bijwerken van de bestaande AWK/CHW-kaarten uit 2008. De betreffende kaart is op 7 april 2015 vastgesteld.

Beoordeling

Op de archeologische beleidskaart van de gemeente Montferland ligt het plangebied in verschillende beleidszones.

Afbeelding Uitsnede kaart archeologische verwachting

Het noorden en westen van het plangebied en een strook langs de oostelijke grens liggen in de zone Archeologisch Waardevol Gebied categorie 3 (AWG 3: vindplaats met bufferzone van 50 m). Het centrale deel van het plangebied ligt in de zone Archeologisch Waardevol Gebied categorie 4 (AWG4: historische dorps/stadskern). Het zuiden van het plangebied ligt in de zone Archeologisch Waardevol Verwachtingsgebied categorie 5 (AWV 5: hoge archeologische verwachting, archeologische resten afgedekt door een conserverende deklaag). De noordwestelijke hoek van het plangebied ligt in de zone Archeologisch Waardevol Verwachtingsgebied categorie 6 (AWV 6: hoge archeologische verwachting). De noordoostelijke hoek van het plangebied ligt in de zone Archeologisch Waardevol Verwachtingsgebied categorie 8 (AWV8: lage archeologische verwachting).

Bij een ligging van het plangebied in meerdere beleidszones is de meest strenge zone leidend voor het bepalen van de onderzoeksplicht. Het beleid bij AWG categorie 4 is dat bij bodemingrepen met een omvang groter dan 50 m² en een verstoringsdiepte dieper dan 30 cm-mv of dieper dan de bekende bodemverstoringen vroegtijdig inventariserend archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is. Door Hamaland Advies is een KNA conform archeologisch onderzoek uitgevoerd. Zie hiervoor Bijlage 8 Bureauonderzoek en verkennend booronderzoek archeologie Manhorstweg 16 Didam 07-12-22 bij deze toelichting.

Bureauonderzoek

Het plangebied is gelegen in een overgangsgebied van het dekzandgebied ten zuidoosten van het plangebied naar het IJsseldal ten noordwesten van het plangebied. De archeologische verwachting voor het plangebied is afhankelijk van de landschappelijke ligging. Voor het dekzandlandschap geldt dat de meest reliëfrijke delen (goed ontwaterde dekzandruggen en –koppen) die grenzen aan - of worden omgeven door laaggelegen, natte gebieden - gunstige vestigingslocaties zijn voor zowel jagers/verzamelaars vanaf het Laat-Paleolithicum als voor landbouwsamenlevingen vanaf het Neolithicum en daarom een hoge archeologische verwachting hebben. Door plaggenbemesting vanaf de Late Middeleeuwen is op de dekzandruggen (oude landbouwgronden) geleidelijk een meer dan 50 cm dik plaggendek ontstaan, waardoor daaronder liggende archeologische resten mogelijk goed geconserveerd zijn gebleven. De rivierkom-/rivierterrrasvlakte daarentegen is vanwege de lage landschappelijke ligging en de daarmee gepaarde drassige omstandigheden minder gunstig als vestigingslocatie en heeft een lage archeologische verwachting. Op basis van vondstmeldingen in Archis zijn in de omgeving van het plangebied met name resten uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd gerelateerd aan havezaten te verwachten. Verder is ten oosten van het plangebied een vuursteenvondst uit het Neolithicum bekend.

In het plangebied heeft de middeleeuwse 'Havezate Schadewijk' gestaan. Schadewijk wordt al in bronnen vermeld uit 1386. Op basis van de tekening van Maximiliaan de Raadt uit 1721 bestond de havezate uit een omgrachte stenen boerderij en een bijgebouw. Op de kadastrale kaart 1822 is in het centrale deel van het plangebied nog sprake van een omgracht terrein met boerderij en erf in het noorden en tuin in het zuiden. De boerderij op de kadastrale kaart staat op min of meer dezelfde locatie als de huidige woning Manhorstweg 16.

Indien in het plangebied archeologische resten aanwezig zijn, worden resten uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd direct verwacht vanaf het maaiveld en in het eerddek / de cultuurlaag. Oudere archeologische resten uit het Laat-Paleolithicum tot en met de Vroege Middeleeuwen worden onder het eerddek verwacht in de top van het dekzand. Op basis van het booronderzoek door Archeological Research en Consultancy uit 2010 direct ten westen van het plangebied (archismelding 2266131100) wordt de top van het dekzand verwacht op een diepte van ca. 0,7 à 0,9 m-mv.

De bodem in het plangebied is verstoord als gevolg van agrarische activiteiten. Deze bodemverstoring is naar verwachting beperkt gebleven tot de bouwvoor. Verder is de bodemopbouw verstoord bij bouw- en sloopwerkzaamheden in de 20e eeuw. Op basis van de resultaten van het bouwdossieronderzoek kan herleid worden dat de bodem onder de huidige bedrijfswoning verstoord is tot dieptes tussen 60 en 210 cm-bouwpeil (bovenkant vloer begane grond). Onder de noordoostelijke stal is de bodem verstoord tot maximaal 150 cm-peil bij de gedeeltelijke onderkeldering. Tot hoe diep de bodem vergraven is in de niet-onderkelderde delen is niet uit de bouwtekeningen te achterhalen. Omdat van de zuidoostelijke stal geen bouwtekeningen beschikbaar zijn, is het onbekend tot welke diepte de bodem onder deze stal is verstoord. Deze tekeningen zijn echter minder relevant voor het onderzoek, omdat de zuidoostelijke stal buiten de contouren van de geplande nieuwbouw ligt. Tot slot is de bodem verstoord bij het dempen van de omgrachting rondom de (voormalige) 'Havezate Schadewijk'. Op basis van het verkennend milieuhygiënisch onderzoek is de westelijke gracht tussen 1952 en 1955 gebruikt als stortlocatie voor huis-, sloop- en bouwafval. Op deze stortlocatie is tot een diepte van ca. 0,3 m-mv sprake van een afdeklaag en tot ca. 2,5 m-mv sprake van stortmateriaal.

Indien in het plangebied sprake is van een meer dan 50 cm dik eerddek van een hoge zwarte/bruine enkeerdgrond, kunnen archeologische resten buiten de bestaande bebouwing in de top van het daaronder liggende dekzand mogelijk beschermd zijn gebleven tegen bodemverstoringen.

Booronderzoek 

De bodemopbouw in het plangebied bestaat uit een subrecente bouwvoor met een dikte variërend van 20 cm (boring 3) tot 65 cm (boring 5) bestaande uit grijsbruin gevlekt fijn siltig zand met fragmenten betonpuin, baksteenpuin en kiezels. Onder de subrecente bouwvoor is in alle boringen een dikke bruingrijze eerdlaag aangetroffen waarin fragmenten zachtgebakken oranje baksteenpuin, fosfaatvlekken (boring 4), dierlijk bot (boring 6) en mortelresten aangetroffen zijn die vermoedelijk toe te wijzen zijn aan de afbraak van de oude havezate (sloopmateriaal). De basis van deze eerdlaag is aangetroffen op dieptes variërend van 100 cm-mv in boring 2 tot 150 cm-mv in boring 8. Uitzonderingen zijn boring 3 die op een diepte van 65 cm-mv is gestuit op een oude bakstenen fundering, mogelijk van de havezate of een bijgebouw van de havezate en boring 1 en 5 waar onder de subrecente ophoging sprake is van een grachtvulling. De grachtvulling bestaat in boring 1 tot een diepte van 195 cm-mv uit donkerbruin humeus slibbig fijn zand met brokjes veraard veen en in boring 5 tot 180 cm-mv uit donkerbruingrijs humeus fijn siltig fijn zand waarin oud puin en metaalresten aanwezig zijn. In boring 1 is het sediment onder de grondwaterspiegel uit de boring gelopen waarna de boring verder gestaakt is. De basis van het bodemprofiel bestaat in alle boringen (m.u.v. boring 3) uit geel of grijs fijn siltig zand (dekzand van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden).

Afbeelding boorpunten in het booronderzoek

Selectieadvies

Op basis van de resultaten van het booronderzoek wordt vervolgonderzoek noodzakelijk geacht wanneer bodemingepen plaatsvinden buiten de contouren van de bestaande te slopen bebouwing. Een dergelijk vervolgonderzoek dient uitgevoerd te worden in de vorm van een waarderend proefsleuvenonderzoek. Voorafgaand aan het proefsleuvenonderzoek dient een Programma van Eisen opgesteld te worden dat getoetst wordt door het bevoegd gezag.

Voor delen van het plangebied waar geen nieuwe bodemingrepen plaatsvinden wordt geadviseerd om de dubbelbestemming Waarde-Archeologie te handhaven. Vervolgonderzoek is alleen nodig indien ook daar in de toekomst bodemingrepen gaan plaatsvinden.

Op 6 februari 2023 heeft er op locatie Manhorstweg 16 te Didam een overleg plaatsgevonden ten aanzien van de wijze hoe om te gaan met de archeologische (verwachtings)waarde bij ingrepen in de bodem bij sloop van bestaande gebouwen en verhardingen.

De volgende afspraken zijn daarbij gemaakt:

• 1. Door middel van beperkt ophogen worden archeologische waarden ontzien doordat hiermee niet in de archeologisch laag wordt geroerd;
• 2. Het te realiseren bijgebouw bij de nieuwe woning is als gevolg van het aangepaste inrichtingsplaatje verder buiten de huidige bebouwing gekomen. Wanneer dieper dan de huidige fundatie wordt gegraven en verder dan 2,5 uit bestaande fundering dan moet alsnog met een boring worden gekeken in hoeverre daar verstoring aan de orde kan zijn en hoe dit wordt opgelost;
• 3. Uitgangspunt is 40 cm ophoging en dan 20 cm diep strokenfundering;
• 4. Er worden foto's overlegd wanneer zaken worden aangetroffen die mogelijk duiden op archeologische vondsten;
• 5. Voorafgaand aan de sloop van verharding en kelders vindt overleg plaats tussen de archeologisch deskundige en de uitvoerder van de sloopwerkzaamheden;
• 6. Wanden eruit trekken om aantasting archeologisch waarden te voorkomen.

Voorbehoud 

Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Het selectiebesluit van het bevoegd gezag kan afwijken van het selectieadvies van Hamaland Advies. Verder dient te allen tijde bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (artikel 5.10 en 5.11 van de Erfgoedwet) kenbaar te worden gemaakt, om het documenteren van toevalsvondsten te garanderen: ‘Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister’. Deze aangifte dient te gebeuren bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Ook wordt geadviseerd om de verantwoordelijk ambtenaar voor de gemeente Montferland (mevrouw A. Zonneveld) hierover direct te informeren.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Het aspect archeologie vormt geen belemmering voor de realisatie van het plan, mits er met de nieuwe bebouwing rekening wordt gehouden met de huidige bebouwingscontouren en de gemaakte afspraken.

3.9.2 Cultuurhistorie

Door de wijziging van artikel 3.1.6, vijfde lid, onderdeel a van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) moeten naast de in de grond aanwezige of te verwachten monumenten ook cultuurhistorische waarden worden meegewogen bij het vaststellen van bestemmingsplannen of het verlenen van omgevingsvergunningen. Bij cultuurhistorische elementen in het (cultuur)landschap gaat onder meer ook om bouwlanden, ontginningssporen, etc. waarbij deze ook zichtbaar en beleefbaar moeten zijn.

Afbeelding topografische kaarten 1900, 1950 en 2020

'Cultuurhistorische kenmerkenkaart'

Op basis van de cultuurhistorische kenmerkenkaart (onderstaande afbeelding) ligt het plangebied in het buurtschap Greffelkamp. Al in 1340 wordt de ‘Greflicher buerscap’ genoemd en in 1346 ‘to Grefflinchem’. Tegen de 17e eeuw is de naam geleidelijk verandert naar ‘Greffelen Camp’. De naam is waarschijnlijk een samenstelling van de eigen naam ‘Gravilo’ en het woord hem (heem: woonplaats), dat later ontwikkelde tot kamp. In de buurtschap Greffelkamp stonden meerdere havezaten, waaronder 'Havezate de Manhorst' ter hoogte van het huidige adres Manhorstweg 14 (direct ten oosten van het plangebied) en 'Havezate Schadewijk' ter hoogte van het huidige adres Manhorstweg 16 (plangebied).

Afbeelding cultuurhistorische kenmerkenkaart

In het plangebied heeft de middeleeuwse 'Havezate Schadewijk' gestaan. Schadewijk wordt al in bronnen vermeld uit 1386. Op basis van de tekening van Maximiliaan de Raadt uit 1721 bestond de havezate uit een omgrachte stenen boerderij en een bijgebouw.

Afbeelding 'Havezate Schadewijk' 1721

Op de kadastrale kaart 1822 is in het centrale deel van het plangebied nog sprake van een omgracht terrein met boerderij en erf in het noorden en tuin in het zuiden. De boerderij op de kadastrale kaart staat op min of meer dezelfde locatie als de huidige woning Manhorstweg 16.

'Cultuurhistorische waarderingskaart'

Op de cultuurhistorische waarderingskaart van de gemeente Montferland wordt het plangebied 'gemiddeld' gewaardeerd op het gebied van cultuurlandschappelijke waarden.

Afbeelding cultuurhistorische waarderingskaart

Conclusie voor het bestemmingsplan

Het plangebied heeft een historie. Bij het ontwerp van de woning wordt gerefereerd aan deze historie. In het inrichtingsplan is rekening gehouden met de landschappelijke en cultuurhistorische waarden in het gebied. De archeologische en cultuurhistorische waarde zijn bij de uitvoering van het beoogde plan niet in het geding.

5.1.1 Provinciale afdelingen

De provincie heeft op 13 juli 2023 aangegeven dat voor wat betreft de provinciale belangen het plangebied is gelegen in kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied. De zorg voor grondwater en voldoende goede bronnen voor drinkwater ligt bij de provincie. In Gelderland zijn 11 gebieden gereserveerd voor drinkwater, waar de kwaliteit van het grondwater wordt beschermd zodat dit geschikt blijft voor drinkwaterwinning. In de reactie wordt geadviseerd om de ligging van de planlocatie in het kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied expliciet in de toelichting te benoemen, zodat dit provinciaal belang in beeld is. Daarnaast wordt geadviseerd om de initiatiefnemer te attenderen op de milieuhygiënische regels uit paragraaf 3.2.5a van de provinciale omgevingsverordening. Wanneer de ligging in het kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied expliciet wordt vermeld in de toelichting van het, behoeft het plan niet meer voor het formeel vooroverleg te worden toegezonden. Opgemerkt wordt hiernaast dat artikel 2.65b van de provinciale omgevingsverordening vraagt om een toelichting ten aanzien van klimaatadaptatie. De bebouwing in het plangebied neemt af en het plangebied en het perceel wordt groen ingepast. Voorgesteld wordt hiervoor een korte toelichting over op te nemen, echter ook dat hoeft in het kader van formeel vooroverleg niet opnieuw te worden voorgelegd mits het plan inhoudelijk niet wijzigt qua provinciale belangen.

Naar aanleiding van het pré-vooroverleg is de toelichting aangepast in die zin dat hierin aanvullend is opgenomen dat de locatie zich bevindt in een kwetsbaar drinkwaterreserveringsgebied waarop milieuhygienische regels in de omgevingsverordening van toepassing zijn. In paragraaf 3.8 Water is nader ingegaan op het aspect klimaatadaptie.

5.1.2 Waterschap

Het waterschap heeft gereageerd op 20 juli 2023 en daarbij aangegeven dat gelet op de sterke afname van het verharde oppervlak binnen het plangebied een en ander geen problemen zal opleveren ten aanzien van wateroverlast. Binnen het plangebied liggen geen objecten in beheer van het waterschap. Het plan is waterneutraal. Wel wordt specifiek opgemerkt dat het uitgangspunt voor het buitengebied is aangepast naar een bui van 55mm.

5.2.1 Behoefte

Met de uitvoering van het voorliggende initiatief wordt voorzien in een eigen woningbehoefte van de famillie. Naar aanleiding van het concept voorontwerp heeft de famillie nog om het volgende verzocht:

• het aanvankelijk te faciliteren gedeelte van 50 m² vergunningsvrij bij de nieuw te bouwen woning in het kader van functieverandering op grond van het bestemmingsplan, direct planologisch mogelijk te maken, zodat één bijgebouw kan worden opgericht van 150 m² met over het geheel een goothoogte van 3 en een bouwhoogte van 6 meter. Daarmee kan worden ingestemd;
• een maximale inhoud van 1.078 m³. Dit betekent dat wordt gevraagd de 10% ook van toepassing te verklaren om de al in dit plan grotere toegestane woninginhoud van 1.000 m³. Hiermee kan worden ingestemd;

Niet ingestemd wordt met een overkapping voor zover deze geen onderdeel is van het dak of dakvlak van de woning.

5.2.2 Oudheidkundige Vereniging Didam (OVD)

De Oudheidkundige Vereniging Didam (OVD) is betrokken bij het plan voor de herbouw van de bestaande woning met een verwijzing naar de vroegere 'Havezate Schadewijk'.

De OVD heeft ten aanzien van het ontwerp het volgende opgemerkt:

Als OVD beschouwen wij de getoonde impressies voor de herbouw een knipoog naar het verleden. De geschiedenis van de havezate Schadewijk blijft onder andere levend via de informatie op onze website: https://www.ovd-didam.nl/panelen/paneel-09. Wij kunnen ons als vereniging vinden in het initiatief van de planontwikkeling die momenteel voorligt.

5.2.3 Dialoog

Vanuit de omgeving is positief gereageerd op de plannen. Het verslag van de omgevingsdialoog is opgenomen in Bijlage 11 Verslag omgevingsdialoog Manhorstweg 16 Didam bij de toelichting.

5.2.4 Verkaveling en verkoop

De eigenaren dienen in de nieuwe situatie vorm en inhoud te geven aan de landschappelijke inpassing en aankleidng van de planlocatie zoals dat in het inrichtingsplan is opgenomen. De uitvoering van het erfinrichtingsplan en de duurzame instandhouding daarvan wordt vastgelegd in de specifieke gebruiksregels van het bestemmingsplan.

5.2.5 Zienswijzen

Het ontwerp van het bestemmingsplan Buitengebied, herziening Manhorstweg 16 te Didam, heeft met ingang van ......tot en met .......2023, gedurende zes weken voor een ieder ter inzage gelegen. Gedurende de periode van terinzagelegging is een ieder in de gelegenheid gesteld om zienswijzen schriftelijk en/of mondeling kenbaar te maken. Er zijn geen zienswijzen ingediend.