Buitengebied, herziening Doetinchemseweg 11 te Kilder

1.2.1 Ligging van het plangebied in zijn omgeving

Het erf 'Overzand' ligt aan de Doetinchemseweg ten oosten van Kilder. De locatie was tot circa 10 jaar geleden nog agrarisch in gebruik. De Doetinchemseweg is een oude verbindingsweg tussen Doetinchem en Kilder. De stuwwal heeft gezorgd voor microreliëf in de omringende omgeving maar ook voor verschillen in bodemsamenstelling in dit gebied. Het erf ligt in het broekontginningslandschap, op een zandkopje.

Het broekontginningenlandschap betreft een natte ontginning in een lager gelegen landschap. Het betreft een open landschap met een strookverkaveling. Her en der bevinden zich elzensingels, meidoornheggen en solitaire bomen in het veld (essen, elzen en eiken). De verbindingswegen zijn grotendeels voorzien van laanbeplanting (linde). In het broekontginningenlandschap bevinden de erven zich op zandkopjes (de hogere delen in het landschap). Tegenwoordig is het een open weidelandschap. Beplanting in het landschap is door schaalvergroting grotendeels verdwenen. Langs hoogtelijnen of steilranden bevinden zich vrijwel geen bomen en struiken. Wel is er sprake van een breed scala aan erf- en tuinbeplantingen. De beplantingen bestaan uit hoogstamboomgaarden, leilinden en andere monumentale bomen (bijv. paardenkastanje), heggen (meidoorn, beuk, taxus). Op en rond agrarische percelen bevinden zich singels van elzen, eiken en berken, meidoornheggen en solitaire bomen. De erven zijn op de hoekpunten vaak aangezet met opgaand groen (eiken, lijsterbes en berken).

Ligging van het plangebied

De locatie ligt in het broekontginningslandschap, aan de rand van de uitlopers van de stuwwal van het Montferland. Het erf ligt net als een aantal andere boerderijen in dit gebied op een hoger gelegen zandkop. De boerderijen liggen verspreid over het landschap met een orientatie op de Doetinchemseweg. De erven bestaan hier uit bebouwing die reageren op de karakteristieken van het landschap, zoals hoogteverschillen, watergangen en ontsluitingen. De bebouwing is dominant aanwezig in het open landschap.

In de directe omgeving van het plangebied bevinden zich diverse agrarische bedrijven, waarvan een aantal in gebruik voor de intensieve veehouderij. De meest nabij gelegen intensieve veehouderij (varkenshouderij Doetinchemseweg 5) bevindt zich op een afstand van 170 meter. Op 60 afstand meter ligt een rundveehouderijbedrijf (Doetinchemseweg 17). Tegenover de locatie Doetinchemseweg 11 ligt de locatie Doetinchemseweg 14-16. Deze locatie is bestemd tot 'bedrijf' (specifiek bedrijf) en nader bestemd tot eierhandel, pluimveeuitsnijderij en winkel.

In de huidige situatie zijn op het perceel een woning met achterliggend deel en diverse voormalige bedrijfsgebouwen aanwezig. In één van de schuren vindt stalling van auto's plaats.

Aan de oostzijde is een trainingsterrein voor honden met parkeerplaats aanwezig. Dit gebruik dat door de gemeente op deze locatie is gedoogd, wordt in verband met de voorgenomen ontwikkeling verplaatst naar een andere locatie.

1.2.2 Het plangebied

Op kaartmateriaal daterend van eind 19e eeuw is de locatie reeds als bebouwd weergegeven. Destijds was er een noordwest/zuidoost georiënteerde ontsluitingsweg aanwezig. Met name in de periode '70-'80 van de vorige eeuw vindt er uitbreiding plaats van de bebouwing. Halverwege de jaren '90 zijn de huidige bebouwingscontouren weergegeven. Sinds eind jaren '90 is een achter op het erf gelegen ontsluitingsweg niet meer aanwezig. Het erf is bekend onder de naam 'Overzand'.

Het huidige erf is, net als de boerderijen in de omgeving, georiënteerd op de (ontsluitingsweg) Doetinchemseweg met een duidelijke indeling in 'voor' met boerderij, voortuin en waardevolle fruitbomen en 'achter' met de schuren en functionele inrichting. De achterliggende boerderijen worden ontsloten via een verbindingsweg die, parallel aan de Doetinchemseweg, achter het erf 'Overzand' loopt. Deze situatie is meerdere keren gewijzigd in het verleden. Van een ontsluiting aan twee pootjes (restant ontsluitingsweg is schuine inrit (2) dat over het erf van 'Overzand' loopt), naar de tegenwoordige situatie van één doodlopende weg.

De boerderij is door haar ligging, naamsaanduiding, duidelijke kap en symmetrische gevel kenmerkend onderdeel van de bebouwing aan de Doetinchemseweg. Ook andere bebouwing en (voormalige) boerderijen aan de Doetinchemseweg zijn op de weg georiënteerd en liggen aan de hoofdentree. Soms liggend aan de weg en soms op enige afstand. Op het erf zelf staat verder weinig erfbeplanting en ook het omringende landschap was van oorsprong kleinschaliger, veel landschapselementen zijn verdwenen.

Het erf bestaat uit een verzameling schuren en bijgebouwen met een wederopbouwboerderij uit het begin van de vorige eeuw.

Op het perceel is een opvallende verdraaiing in de oriëntatie van de bebouwing ten opzichte van de Doetinchemseweg aanwezig. Het woonhuis is gericht op de Doetinchemseweg. Het perceel wordt omringd door grasland, waarbij het beeld voornamelijk bestaat uit een open landschap met vrij in het landschap liggende boerenerven.

Door de ligging, symmetrische gevel en unieke kap vormt de boerderij een kenmerkend element aan de Doetinchemseweg. De boerderij betreft een woning met deel met een inhoud van circa 1.195 m³.

De schuren worden momenteel verhuurd als caravanstalling en aan een autohandelaar. De daken van de schuren zijn voorzien van asbesthoudende dakbedekking. Het erf is grotendeels verhard met betonklinkers.

Totale oppervlakte (zonder overkappingen) = 1326 m² + kippenschuurtjes 52 m² Totaal: 1.378 m²

2.2.1 Structuurvisie (SVIR)

De kaders van het rijksbeleid zijn opgenomen in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) Deze structuurvisie uit 2012 vervangt de Nota Ruimte en heeft als credo Nederland concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig. Het Rijk kiest voor een selectievere inzet van rijksbeleid op slechts 13 nationale belangen. Hiermee wordt de ruimtelijke ordening in toenemende mate neergelegd bij gemeenten en provincies. De nationale belangen hebben onder andere betrekking op bijvoorbeeld ruimte voor waterveiligheid, behoud van nationale unieke cultuurhistorische kwaliteiten en ruimte voor een nationaal netwerk van natuur. Ten behoeve van de bescherming van deze belangen zijn in het 'Besluit algemene regels ruimtelijke ordening' (Barro) algemene regels voorgeschreven die bindend zijn voor lagere overheden als provincie en gemeente. Het gaat onder meer om nationale belangen als Rijksvaarwegen, Defensie, Ecologische hoofdstructuur, Erfgoederen van uitzonderlijke universele waarde, Hoofdwegen en hoofdspoorwegen, Elektriciteitsvoorziening, Buisleidingen van nationaal belang voor vervoer van gevaarlijke stoffen en Primaire waterkeringen.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Het voorgenomen plan raakt geen van de nationale belangen en is daarom niet in strijd met het bepaalde in de SVIR en het Barro.

2.2.2 Ladder voor duurzame verstedelijking (artikel 3.1.6, lid 2 Bro)

In artikel 3.1.6, lid 2 van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) is de ladder voor duurzame verstedelijking opgenomen. Het doel van de ladder is zorgvuldig en duurzaam ruimtegebruik, met oog voor de toekomstige ruimtebehoefte en ontwikkelingen in de omgeving. De ladder geeft daarmee invulling aan het nationaal ruimtelijk belang gericht op een zorgvuldige afweging en transparante besluitvorming bij ruimtelijke besluiten. Dit belang staat beschreven in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte binnen een breder kader van een goed systeem van ruimtelijke ordening.

Met de ladder worden eisen gesteld aan de motivering van onder meer bestemmingsplannen en ruimtelijke onderbouwingen die nieuwe stedelijke ontwikkelingen mogelijk maken. De toelichting bij een bestemmingsplan of ruimtelijke onderbouwing voor een nieuwe stedelijke ontwikkeling bevat een beschrijving van de behoefte aan die ontwikkeling, en, indien die ontwikkeling mogelijk wordt gemaakt buiten het 'bestaand stedelijk gebied', een motivering waarom niet binnen het bestaand stedelijk gebied in die behoefte kan worden voorzien.

Wat onder stedelijke ontwikkeling wordt verstaan is in het Bro opgenomen. Een stedelijke ontwikkeling is volgens het besluit 'een ruimtelijke ontwikkeling van een bedrijventerrein of zeehaventerrein, of van kantoren, detailhandel, woningbouwlocaties of andere stedelijke voorzieningen'. Voorliggend initiatief zou kunnen worden aangemerkt als een woningbouwlocatie. Deze term is echter niet gedefinieerd in het Bro. Uit jurisprudentie (zie bijvoorbeeld uitspraak ABRvS201501297/1/R4) blijkt dat woningbouwplannen met 11 woningen niet hoeven te worden aangemerkt als woningbouwlocatie, maar grotere woningbouwplannen wel.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan worden de bestaande woning en de voormalige agrarische bedrijfsgebouwen op de locatie Doetinchemseweg 11 te Kilder gesloopt. Hiervoor in de plaats worden drie nieuwe woningen teruggebouwd. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. Het initiatief wordt niet aangemerkt als een stedelijke ontwikkeling. Om die reden is de ladder voor duurzame verstedelijking niet van toepassing.

2.2.3 Besluit m.e.r.

In hoofdstuk 7 van de Wet milieubeheer (Wm) is geregeld voor welke plannen en besluiten het maken van een milieu-effectrapport verplicht is en in welke gevallen de procedure van de m.e.r.-beoordeling moet worden uitgevoerd. Een m.e.r.-procedure is noodzakelijk als een besluit wordt genomen over een activiteit waarbij belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen optreden. De vraag of door een voorgenomen activiteit belangrijke nadelige milieugevolgen veroorzaakt kunnen worden, staat dan ook centraal bij het beoordelen of een m.e.r. moet worden uitgevoerd. De Europese Unie heeft in de richtlijn m.e.r. (2011/92/EU) aangegeven bij welke activiteiten er zeer waarschijnlijk sprake is van belangrijke nadelige milieugevolgen. Deze activiteiten zijn door de Nederlandse regering overgenomen en verwerkt in onderdeel C van het Besluit m.e.r.. Voor deze activiteiten geldt direct een m.e.r.-plicht.

Ook zijn in het Besluit m.e.r. activiteiten aangewezen waarvoor het op voorhand niet zeker is of er belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen optreden. Deze zijn beschreven in onderdeel D van het Besluit m.e.r. Als de betreffende activiteit genoemd staat in kolom 1 'activiteiten' van onderdeel D en er wordt voldaan aan de drempelwaarden in kolom 2: 'gevallen', dan geldt voor het te nemen besluit een m.e.r.-beoordelingsplicht.

Centraal in de m.e.r.-beoordelingsprocedure staat de notitie waarin beschreven staat of er (mogelijk) sprake is van belangrijke nadelige milieugevolgen, de 'aanmeldingsnotitie'. Een m.e.r.-beoordeling dient te worden uitgevoerd aan de hand van een aantal vaste criteria. Deze zijn vastgelegd in Bijlage III van de Europese richtlijn m.e.r.. Wanneer de aanmeldingsnotitie hierop aanhaakt, ziet deze er als volgt uit:

• 1. Inleiding (wat is een m.e.r.-beoordeling en waarom wordt voor dit project een m.e.r.-beoordeling uitgevoerd?);
• 2. Kenmerken van het project;
• 3. Plaats van het project;
• 4. Kenmerken van de potentiële effecten.

In de Wet milieubeheer is bepaald dat alleen voor besluiten een m.e.r.-beoordelingsplicht geldt. Als activiteiten uit onderdeel D mogelijk worden gemaakt in een plan (een zogenaamd 'kaderstellend plan voor m.e.r.-(beoordelings)plichtige activiteiten) dan geldt direct een (plan)m.e.r.-plicht. Een plan is namelijk direct m.e.r.-plichtig als het kaderstellend is voor m.e.r.-beoordelingsplichtige activiteiten.

De drempelwaarden in kolom 2 'gevallen' zijn echter indicatief. Dit betekent dat ook onder de drempelwaarden moet worden nagegaan of sprake kan zijn van mogelijke belangrijke nadelige milieugevolgen. In bepaalde gevallen kan een activiteit van kleinere omvang namelijk wel degelijk belangrijke nadelige milieugevolgen hebben. Dat kan bijvoorbeeld doordat die activiteit in of bij een kwetsbaar gebied is gepland. Dit moet worden beoordeeld via de 'vormvrije m.e.r.-beoordeling'. Deze vormvrije m.e.r.-beoordeling geldt zowel voor kaderstellende plannen als voor besluiten. Hiervoor is het Besluit m.e.r. op 6 juli 2017 gewijzigd. De vormvrije m.e.r.-beoordeling is nu geregeld in artikel 2, lid 5, onder b, van het Besluit m.e.r.. Op grond van artikel 2, lid 5 onder b van het Besluit m.e.r. moet voor activiteiten die voorkomen in onderdeel D en die beneden de drempelwaarde vallen een toets worden uitgevoerd of belangrijke nadelige milieugevolgen kunnen worden uitgesloten.

Voor het voorliggende bestemmingsplan is geen vorm-vrije m.e.r.-beoordeling aan de orde. De vorm-vrije m.e.r. beoordeling is nodig als een besluit wordt voorbereid over activiteiten die voorkomen op de D-lijst en die onder de drempelwaarden liggen. Bij besluiten over activiteiten die niet op de D-lijst staan, is de vormvrije m.e.r.-beoordeling dus niet nodig. In lijst D wordt onder activiteiten gesproken over 'de aanleg, wijziging of uitbreiding van een stedelijk ontwikkelingsproject met inbegrip van de bouw van winkelcentra of parkeerterreinen'. In het kader van onderhavig project kan niet worden gesproken van een stedelijk ontwikkelingsproject. Hiernaast vindt de activiteit ver buiten Natura-2000 gebieden plaats. Belangrijke nadelige gevolgen voor het milieu kunnen op voorhand worden uitgesloten.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Een vorm-vrije m.e.r.-beoordeling is voor dit plan niet nodig.

2.3.1 Provinciale omgevingsvisie 2014

De op 9 juli 2014 door Provinciale Staten van Gelderland vastgestelde omgevingsvisie is een plan dat richting geeft en ruimte biedt. Ingezet wordt op waarborging en versterking van bestaande kwaliteiten. De provincie Gelderland streeft naar een hoge kwaliteit van de Gelderse leefomgeving, respect voor de unieke kwaliteiten, het realiseren van ruimtelijke kwaliteit en het vermarkten van de unieke Gelderse kwaliteiten. De provincie wil de basiskwaliteit van landschappen in Gelderland behouden. Het actuele landschap is daarvoor het referentiekader. Om ontwikkelingen met kwaliteit te ondersteunen worden gebiedskwaliteiten in Gelderland opgenomen in een Gebiedenatlas.

Gestreefd wordt naar een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden en naar behoud en versterking van de kwaliteit van het landschap. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het 'Gelders Natuurnetwerk' (GNN) en de 'Groene ontwikkelingszone' (GO). Centraal binnen het GNN staat de bescherming van de kernkwaliteiten en de omgevingscondities. De GO heeft een dubbele doelstelling. Er is ruimte voor economische ontwikkeling in combinatie met versterking van de samenhang tussen aangrenzende en inliggende natuurgebieden.

De provincie streeft naar een duurzame stedelijke ontwikkeling. Van belang daarbij zijn het terugdringen van overcapaciteit in plannen, regionale afspraken en planningen (programmeringsafspraken) en de 'Gelderse ladder voor duurzame verstedelijking'.

De provinciale omgevingsvisie is sinds de vaststelling in 2014 diverse malen geactualiseerd.

Kaart Provinciale omgevingsvisie met legenda

De provincie en haar partners samen streven naar een vitaal buitengebied:

• met behoud van levendigheid;
• met een verbetering van de kwaliteit van wonen, werken en vrijetijdsbesteding;
• rekening houdend met grote verschuivingen door schaalvergroting in de landbouw, energietransitie en urbanisatie de komende jaren.

De provincie stelt bij initiatieven voor functieverandering dat deze de aanwezige en te ontwikkelen economie en gebiedskwaliteiten moeten versterken. Dit kunnen initiatieven zijn voor wonen en werken. De provincie voert een beperkte regie op wonen en werken in het buitengebied, namelijk door:

• kwalitatieve proceskaders aan te geven om te komen tot locatiekeuzes;
• ondersteuning te bieden in de vorm van kennis, begeleiding en inspiratie;
• daarbij geldt voor een initiatief in het buitengebied dat het 'nieuwe rood' in het buitengebied een kwaliteitsverbetering moet zijn in het gebied.

Een kwaliteitsverbetering wil zeggen dat er sprake is van sloop en/of hergebruik van vrijkomende bebouwing (functieverandering) of ontwikkeling van nieuwe natuur. De rood-rood en rood-groenverhoudingen van de nieuwe situatie ten opzichte van de oude situatie bepalen de aanvaardbaarheid.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Een van de doelstellingen uit de Omgevingsvisie betreft het ontwikkelen met kwaliteit, waarbij recht wordt gedaan aan de ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten van een plek. In dit geval worden de nieuwe woningen zorgvuldig ingepast in de bestaande landschaps- en bebouwingsstructuur rondom het plangebied en wordt voorzien in de vraag naar landelijk wonen. De ontwikkeling voorziet in een kwaliteitsverbetering en laat zich geruisloos inpassen in het karakter van het buitengebied. Het plan draagt bij aan de verwezenlijking van provinciale beleidsdoelstellingen, zoals deze zijn opgenomen in de Omgevingsvisie.

2.3.2 Omgevingsverordening Gelderland

De Omgevingsverordening wordt ingezet voor die onderwerpen waarvoor de provincie eraan hecht dat de doorwerking van het beleid van de Omgevingsvisie juridisch gewaarborgd is. De Omgevingsverordening is eveneens een dynamisch document dat aan ontwikkeling onderhavig is en wordt daarom voortdurend geactualiseerd. De verordening voorziet ten opzichte van de Omgevingsvisie niet in nieuw beleid en is daarmee dus beleidsneutraal. De inzet van de verordening als juridisch instrument om de doorwerking van het provinciaal beleid af te dwingen is beperkt tot die onderdelen van het beleid waarvoor de inzet van algemene regels noodzakelijk is om provinciale belangen veilig te stellen of om uitvoering te geven aan wettelijke verplichtingen.

De Omgevingsverordening richt zich net zo breed als de Omgevingsvisie op de fysieke leefomgeving in de Provincie Gelderland. Dit betekent dat vrijwel alle regels die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving opgenomen zijn in de Omgevingsverordening. Het gaat hierbij om regels op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, water, mobiliteit en bodem. De verwachting is dat de Omgevingsverordening op termijn alle regels zal gaan bevatten die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan wordt de woning gesplitst en herbouwd en wordt een nieuwe woning gebouwd in het kader van functieverandering. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. De ladder voor duurzame verstedelijking is niet van toepassing eens te meer nu de nieuwe situatie zich ter plaatse geruisloos laat inpassen. De voorgenomen ontwikkeling komt te gemoet aan de behoefte aan landelijk wonen in de gemeente Montferland.

2.3.3 Gaaf Gelderland

Met de omgevingsvisie 'Gaaf Gelderland' constateert de provincie dat er grote grensoverschrijdende ontwikkelingen zijn die ook Gelderland raken. Het energievraagstuk, klimaatverandering, uitputting van grondstoffen, kwetsbare biodiversiteit, verdere verstedelijking in combinatie met krimp, toenemende mobiliteit op de weg en in de lucht, digitalisering, internationalisering. Gaaf Gelderland geeft het beeld op de toekomst.

Een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland staat daarbij centraal. De provincie legt hierbij de focus op een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland. Met behulp van zeven ambities – op het terrein van energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, biodiversiteit, bereikbaarheid, economisch vestigingsklimaat en woon- en leefklimaat – wordt hier richting aangegeven alsmede door vier 'spelregels' of 'Doe-principes' – doen, laten, zelf en samen.

De 7 ambities zijn:

• 1. Energietransitie: Van fossiel naar duurzaam: Gestreefd wordt naar een versnelde energietransitie, gericht op forse vergroting van het aandeel duurzame energie en passend bij de Gelderse kwaliteiten. De ambititie is een klimaatneutraal Gelderland in 2050. Dit moet worden bereikt door grootschalige besparing en opwekking uit verschillende duurzame bronnen van energie, zoals wind, zon, waterkracht, biomassa en bodemenergie;
• 2. Klimaatadaptatie: Omgaan met veranderend weer: Ingezet wordt vooral en eerst op het tegengaan van de risico’s en gevaren van de klimaatverandering. Prioriteit is dat Gelderland in 2050 optimaal beschermd is en kan meebewegen met het veranderend klimaat (klimaatbestendig);
• 3. Circulaire economie: Sluiten van kringlopen: De ambitie is om de eerste afvalloze provincie van Nederland zijn. Er zijn alleen nog grondstoffen die blijvend hun waarde behouden in een schone industrie. Om dit te bereiken is in 2030 het gebruik van primaire grondstoffen in Gelderland met 50% teruggebracht;
• 4. Biodiversiteit: Werken met de natuur: Gestreefd wordt naar een stimulerend en beschermend beleid voor biodiversiteit. In 2050 gaat het goed met de biodiversiteit in Gelderland. Er wordt natuurinclusief gewerkt. Biodiversiteit wordt overal waar mogelijk versterkt en ingepast, óók buiten de specifiek als natuur aangewezen gebieden. Er wordt blijvend gewerkt aan een compact en hoogwaardig stelsel van onderling verbonden natuurgebieden;
• 5. Bereikbaarheid: Duurzaam verbonden: Gestreefd wordt naar efficiënte, duurzame en innovatieve bereikbaarheid, toegesneden op de veranderende vraag. In 2050 is de groei van de mobiliteit op een slimme manier opgevangen en verplaatsen mensen in Gelderland zich veilig, snel, betaalbaar en klimaatneutraal. Het netwerk voor goederenvervoer in Gelderland is dan toegankelijk, duurzaam en klimaatneutraal;
• 6. Een krachtige, duurzame topregio!: Gestreefd wordt naar een duurzaam, dynamisch en toegankelijk economisch vestigingsklimaat, waar voor ondernemers en inwoners een sterke aantrekkingskracht vanuit gaat. Gelderland wil de concurrerende positie binnen het internationale stedelijke netwerk van Amsterdam, Brussel en Keulen verder versterken. Om onderscheidend te blijven, wordt in 2050 maximaal profijt gehaald uit de unieke combinatie van stedelijke en groene kwaliteiten. In 2050 zijn alle werklocaties in Gelderland duurzaam ingericht qua energie, klimaatbestendigheid en logistieke en productiestromen;
• 7. Woon- en leefomgeving: Dynamisch, divers, duurzaam: Gestreefd wordt naar een duurzaam en divers woon- en leefklimaat, dat steeds weet te anticiperen op ontwikkelingen. De ambitie is te voorzien in een aanbod aan woningtypen en woonmilieus passend bij de diversiteit aan woningvraag. De bestaande bebouwde omgeving wordt optimaal benut met voldoende ruimte voor klimaatadaptieve maatregelen. Alle nieuwbouw wordt aardgasloos aangelegd en zoveel mogelijk circulair gebouwd. In 2035 zijn alle (bestaande) wijken van het aardgas. Woningen in Gelderland zijn in 2050 klimaatneutraal.

Uit de focus en ambities voor een duurzaam, economisch krachtig en verbonden Gelderland volgen 'spelregels' of 'Doe-principes' voor de verdere inzet en uitvoering. De doe-principes zijn: doen, laten, zelf en samen.

2.5.1 Structuurvisie Montferland

De structuurvisie Montferland is vastgesteld op 23 april 2009. De locatie Doetinchemseweg 11 te Kilder is hierin gelegen binnen gebied dat is voorzien van de aanduiding 'hoofdfunctie landbouw'. De locatie bevindt zich op de grens met het waardevol landschap 'Montferland'.

De verwachting is dat het aantal agrarische bedrijven in de komende jaren zal afnemen. Dat roept de vraag op naar de mogelijkheden voor hergebruik van de vrijkomende gebouwen. De gemeente wil hiervoor ruimere mogelijkheden opnemen uit oogpunt van het behoud van een sterke plattelandseconomie. De gemeente hanteert 'versterking van de ruimtelijke kwaliteit' bij functieverandering als uitgangspunt. Dat betekent dat er vereveningseisen worden gesteld ten aanzien van sloop van gebouwen, de beeldkwaliteit en de landschappelijke inpassing.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan worden de bestaande (te splitsen) woning en voormalige schuren gesloopt. Hiervoor in de plaats worden drie nieuwe woningen teruggebouwd. Hiermee is sprake van een volledige herontwikkeling. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. Onderhavig initiatief speelt in op de trend dat er steeds meer leegstaande bebouwing in het buitengebied bijkomt. Door sloop en nieuwbouw, die landschappelijk is ingepast, wordt met het plan de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied verbeterd en neemt de vitaliteit van het buitengebied toe. Het plan past binnen het beleid van de structuurvisie van de gemeente Montferland.

2.5.2 Landschapsontwikkelingsplan

Het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) 'Van nieuwe noabers en brood op de plank' is in 2008 opgesteld voor de gemeenten Montferland, Doetinchem en Oude IJsselstreek. Uitgangspunt van deze landschapsvisie is dat het landschap het product is van ontwikkelingen in de natuur, de economie en de samenleving door de eeuwen heen. Deze visie richt zich dan ook op het meebewegen met deze ontwikkelingen om het landschap te versterken als economisch kapitaalgoed, een plek waar mensen zich thuis voelen en een plek waar flora en fauna zich kunnen ontwikkelen. In het landschapsontwikkelingsplan wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende deelgebieden.

De locatie Doetinchemseweg 11 te Kilder is gelegen in deelgebied 1 'rondom de Montferlandsche berg' en valt daarbij binnen deelgebied 4 'de ring van Broekgebieden'.

Aan de voet van de berg ligt een ring van broekgebieden waar grondwater uit de berg opkwelt. Hier vinden ook allerlei economische en recreatieve activiteiten plaats, die, ook door hun relatieve grootschaligheid, in het landschap ingepast moeten worden. Ter verevening van nieuwe uitbreidingen kan een bijdrage aan een landschappelijke inpassing met elzensingels en elzenbossen worden gevraagd. De broeken zijn door hun natte karakter voornamelijk in gebruik als grasland. De broeklanden zijn het gebied van de elzensingels en onder iets minder natte omstandigheden, de meidoornheggen.

In algemene zin geldt voor dit landschapsensemble

• Versterken van de duurzame economische mogelijkheden van landbouw en andere sectoren door het bieden van ruimte aan andere functies (verbreding) met behoud en versterking van landschappelijke karakteristieken;
• Versterken van de sociale leefbaarheid en zorgverlenende bedrijvigheid, onder meer door woonvormen voor jongeren en ouderen uit eigen dorp, bijvoorbeeld in vrijkomende agrarische bebouwing;
• Versterken van de toeristische structuur, waaronder extensieve recreatie, herstel van oude paden en zandwegen;
• Versterken van de natuur- en landschapswaarden, die karakteristiek zijn voor het deelgebied en eigen aan de bodem en waterhuishouding van de plek;
• Versterken van de cultuurhistorische elementen in het (cultuur)landschap, zoals de motte, archeologische waarden, ontginningssporen, etc. waarbij deze ook zichtbaar en beleefbaar moeten zijn;
• Verbreden van waterlopen voor waterberging en benutten van koppeling met natuurontwikkeling en recreatie, voornamelijk in de broekgebieden. Bijvoorbeeld de aanleg van natuurvriendelijke oevers en fietspaden langs waterlopen.

De gordel van broekgebieden rond de berg verschilt sterk in verschijningsvorm. Toch staan ze veelal onder een zelfde druk: landbouw wil er intensiveren, steden willen er uitbreiden met woningen en bedrijventereinen, recreatiegebieden groeien ook hier en de ecologische verbindingszones doorkruisen deze zone. De opgave bestaat uit het:

• herstel van bestaande elementen en duurzaam beheer. Vooral meidoornheggen, elzensingels en knotbomen. Bescherm de solitaire bomen;
• nieuwe aanplant van elzensingels langs sloten aan de oostzijde, en elzensingels en meidoornheggen aan de westzijde. In de heggen tevens knotbomen (wilgen, essen) opnemen. Trachten tot een verdichting van landschapselementen in dit deelgebied en goede aansluitingen. Vooral aan de oostzijde moet het gepaard gaan met efficiënte agrarische bedrijfsvoering;
• herstel van het kleinschalige heggen- en weidenlandschap in het Stokkumerbroek;
• Op erven meer hoogstamfruitbomen, heggen (meidoorn, beuk, taxus) en bomen;
• Aan de westzijde heggen (meidoorn, beuk) langs rasters en hekwerken rond weiden aanleggen.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Met onderhavig initiatief wordt een kwaliteitsverbetering geleverd aan het landschap. Het landschapstype vanuit het LOP is als vertrekpunt gebruikt voor de vormgeving van de nieuwe situatie. De specifieke kenmerken van het broekontginningenlandschap worden daarbij benut.

2.5.3 Woonvisie Montferland

In de Woonvisie Montferland 2016-2020 legt de gemeente haar ambities, doelstellingen en maatregelen vast over het wonen in de gemeente voor de komende jaren. Bijzondere aandacht krijgen de jonge, vaak startende huishoudens en de groeiende groep ouderen. Bestaande woongebieden, woningen en vastgoed worden optimaal benut en ontbrekende woningen en woonruimten worden toegevoegd. De gemeente Montferland heeft vooral een regierol bij het realiseren van haar doelen.

Bij deze visie behoren de volgende ambities:

• inwoners moeten binnen de gemeente een wooncarrière kunnen doorlopen;
• huishoudensgroei neemt af en de bevolking verandert van samenstelling, o.a. vergrijzing. De gemeente wil deze groeiende groep ouderen en mensen met een zorgvraag ondersteunen om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen;
• de gemeente wil een huurwoningvoorraad die wat betreft omvang en betaalbaarheid past bij de woningvraag van de huidige en toekomstige inwoners. Daarnaast streeft de gemeente naar een meer duurzame en energiezuinige woningvoorraad;
• er zijn nog ruim 1.000 woningen nodig in de periode 2015-2025; met de provincie zijn afspraken gemaakt voor het realiseren van 419 woningen in de periode 2015-2019;
• huisvesten van vergunninghouders om bijdrage te leveren aan het actuele vraagstuk;
• Leefbaarheid in de kernen en wijken bevorderen door woningbouw, door verbetering van bestaande woningen en de woonomgeving.

De mogelijkheid voor hergebruik van agrarische bebouwing voor wonen blijft bestaan om zo de gewenste ruimtelijke kwaliteitsslag (doel functieverandering) in het buitengebied te kunnen blijven maken

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In voorliggend plan worden de bestaande woning en voormalige schuren gesloopt. Hiervoor in de plaats worden drie nieuwe woningen teruggebouwd. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. Het gaat om kwalitatief hoogwaardige woningen in het duurdere koopsegment. Met het plan wordt voorzien in de visie om binnen de gemeente jonge mensen hun wooncarrière te laten doorlopen en oudere mensen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Door sloop wordt verpaupering tegengegaan, neemt de vitaliteit van het buitengebied toe en draagt het bij aan de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied.

2.5.4 Beleid ten aanzien van functieverandering en vrijkomende agrarische bebouwing

Op 27 september 2012 heeft de gemeente Montferland de Notitie Herijking 'Ruimte voor vernieuwing in het buitengebied' vastgesteld. De notitie voorziet in een herijking van het functieveranderingsbeleid of VAB-beleid zoals dat is weergegeven in de notitie 'Ruimte voor vernieuwing in het buitengebied' van 18 maart 2008.

In de notitie zijn de volgende doelstellingen voor functieverandering geformuleerd;

• 1. functieverandering leidt tot een toename van de ruimtelijke kwaliteit;
• 2. functieverandering leidt tot een impuls aan de leefbaarheid, vitaliteit en sociale kwaliteit van het buitengebied;
• 3. functieverandering leidt tot gezonde (goede leefkwaliteit) nieuwe situaties in het buitengebied.

Voorts gelden hierbij de volgende uitgangspunten:

• a. het totaal aantal wooneenheden als gevolg van hergebruik of functieverandering mag niet meer bedragen dan 2 per perceel en het aantal vrijstaande woningen niet meer dan 1;
• b. functieverandering (naar wonen) blijft, ongeacht de bestemming, van toepassing op alle percelen waar sprake is van een dusdanige oppervlakte aan gebouwen dat wordt voldaan aan de ondergrens voor functieverandering;
• c. de planologische situatie vormt het uitgangspunt (en niet de eigendomssituatie). Het gegeven dat een planologisch perceel bijvoorbeeld kadastraal is gesplitst in meerdere eigendommen doet daar niet aan af;
• d. de koppeling van functieverandering met de gebiedstypen EHS (natuur, verweven, verbinding), multifunctioneel gebied (waardevol landschap) en landbouwontwikkelingsgebied blijft gehandhaafd met dien verstande dat in het geval van functieverandering in de EHS de vereveningsbijdrage naast de verplichte sloopvoorwaarde ook kan worden gevormd door de aanleg van nieuwe natuur;
• e. functieverandering vindt (voor zover daar sprake van is) plaats binnen het agrarisch erf (bouwvlak). Slechts in uitzonderingsgevallen is het toegestaan om een woning buiten het oorspronkelijke agrarische bouwvlak te bouwen (bijvoorbeeld indien uitgevoerd onderzoek uitwijst dat het niet anders kan). In dat geval moet desondanks worden voldaan aan de voorwaarden van het boerenerfprincipe en moet sprake zijn van een duidelijke 'plus' die kan bestaan uit een extra bijdrage in de landschapsversterking ter plaatse. In dat geval is een maatwerksituatie noodzakelijk;
• f. bij percelen waar reeds sprake is van de bestemming 'wonen', welke ook reeds in het daaraan voorgaande bestemmingsplan van deze bestemming waren voorzien, is de bestaande situatie voor wat betreft de opbouw van het erf, het uitgangspunt waarbij in het kader van functieverandering dient te worden aangesloten (compacte bebouwing). Tevens worden er eisen gesteld aan de ruimtelijke kwaliteit en wordt de genoemde ondergrens voor functieverandering van 600 m² aan te slopen bebouwing beschreven in de notitie. Verder worden er een aantal randvoorwaarden aan functieverandering gesteld voor wat betreft milieu- en omgevingsaspecten zoals geluid, geur en hinder.

Het beleid ten aanzien van functieverandering is in overwegende mate doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied'.

Op 24 oktober 2019 is de 'Aanpassing functieveranderingsbeleid naar wonen 2019' vastgesteld. De volgende zaken zijn daarmee gewijzigd:

• 1. Een regeling is toegevoegd die het mogelijk maakt om een woongebouw te realiseren in geval van de sloop van 2.000 m² aan kassen op een locatie;
• 2. De salderingsregeling is versoepeld, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen sloop van gebouwen met asbestdaken op een salderingslocatie (factor 2 van het slooptekort) en sloop van gebouwen zonder asbestdaken op een salderingslocatie (factor 3 van het slooptekort). De minimale sloop is bijgesteld van 600 m² naar 400 m² bij sloop van gebouwen zonder asbestdak. In geval van sloop van gebouwen met asbestdak bedraagt de minimale sloop op een salderingslocatie 200 m²;
• 3. De wettelijke mogelijkheid voor een hogere grenswaarde geluid is bij functieverandering naar wonen niet langer uitgesloten. Ook functieverandering naar wonen binnen een indicatieve magneetveldzone van een hoogspanningsleiding is niet op voorhand uitgesloten wanneer onderzoek heeft uitgewezen dat de locatie zich bevindt buiten de specifieke magneetveldzone van deze leiding. Dit is ook reeds doorvertaald in de vierde herziening van het bestemmingsplan Buitengebied;
• 4. Een gebouw welke eerder door een calamiteit teniet is gegaan, kan alsnog worden betrokken bij de bestaande oppervlakte aan gebouwen waarover de mogelijkheden voor functieverandering worden berekend voor zover dat gebouw legaal aanwezig was en het functieveranderingsverzoek is gedaan binnen 2 jaar na het teniet gaan van het gebouw. Dit is reeds doorvertaald in de vierde herziening van het bestemmingsplan Buitengebied;
• 5. Vergunningvrij bouwen op nieuwe functieveranderingslocaties wordt niet gefaciliteerd nu dit afbreuk doet aan de gewenste beeldkwaliteit op functieveranderingslocaties.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Het initiatief geeft invulling aan het functieveranderingsbeleid van de gemeente Montferland. Met de sloop van bijna 1.400 m² aan voormalige bedrijfsgebouwen (voorzien van asbestdaken) kan ter plaatse één vrijstaande woning in het kader van functieverandering worden gebouwd. Door sloop van de voormalige agrarische bebouwing wordt verpaupering tegengegaan, neemt de vitaliteit van het buitengebied toe en draagt het bij aan de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied. De nieuwe situatie wordt vormgegeven volgens het boerenerfprincipe. In het kader van de 'Aanpassing van het functieveranderingsbeleid naar wonen 2019' wordt de ontwikkeling beschouwd als een 'lopend initiatief'. Dit betekent dat de verbeelding van het bestemmingsplan is afgestemd op de erfinrichtingsschets, zonder dat vergunningvrije bouwmogelijkheden die daarmee ontstaan specifiek worden uitgesloten.

2.5.5 Bestemmingsplan 'Buitengebied'

De mogelijkheden voor functieverandering naar 'wonen' zijn doorvertaald in artikel 43.3 van het bestemmingsplan 'Buitengebied'. Na de inwerkingtreding van de beleidsnotitie 'Herijking Ruimte voor Vernieuwing in het Buitengebied' zoals beschreven onder 2.5.4 heeft een doorvertaling daarvan plaatsgevonden in het bestemmingsplan 'Buitengebied' door middel van het bestemmingsplan 'Buitengebied, eerste herziening'. Ook in de derde en vierde herzieningen hebben enige wijzigingen plaatsgevonden.

De wijzigingen als onderdeel van de eerste herziening zijn met (niet gemarkeerde) doorhalingen en gele markeringen aangeduid. De wijzigingen als onderdeel van de derde herziening zijn met groene markering aangeduid. De wijzigingen als onderdeel van de vierde herziening zijn van een magenta markering voorzien.

In het bestemmmingsplan 'Buitengebied' is in artikel 27.6 een mogelijkheid opgenomen om een bestaande woning te splitsen in twee planologisch zelfstandige woningen. De betreffende wijzigingsbevoegdheid is hieronder weergegeven.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

In het kader van functieverandering wordt er op de locatie één woning toegevoegd. De ontwikkeling wordt met de te herbouwen twee woningen in het kader van de splitsing vormgegeven volgens het boerenerfprincipe (compact erf en één ontsluitingsweg).

De woningsplitsing is mogelijk aangezien de huidige woning een inhoud heeft van circa 1.195 m³. Hiernaast biedt het vigerende bestemmingsplan Buitengebied ook mogelijkheden om woningen na woningsplitsing te herbouwen, waarbij de woningen fysiek gescheiden van elkaar worden herbouwd.

Voor wat betreft de toetsing aan de in het voornoemde beleid gestelde milieu- en omgevingsaspecten zoals geluid, geur en hinder wordt verwezen naar hoofdstuk 3.

Doordat met het initiatief wordt voldaan aan de gestelde beleidseisen, wordt voldaan aan de door de gemeente Montferland gestelde randvoorwaarden zoals gesteld in de brief van 14 november 2017 waarin in principe medewerking is verleend aan het voorgenomen initiatief.

2.5.6 Beeldkwaliteitsplan Buitengebied

Het beeldkwaliteitsplan is een reactie van de gemeente op de veranderingen in het buitengebied zoals het stoppen van agrarische bedrijven waarna vervolgens sloop van de stallen en nieuwbouw van woningen plaatsvindt. De gemeente wil deze ontwikkelingen begeleiden zodat deze zich goed voegen in het aanwezige landschap. De primaire functie van het beeldkwaliteitsplan is dan ook om de ambities ten aanzien van de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit weer te geven (erfbeplanting, oriëntatie en plaatsing bouwmassa's op het erf, architectuur, materiaalgebruik en dergelijke). Het beeldkwaliteitsplan wordt als toetsingskader bij functieveranderingen van agrarische bouwvlakken ingezet.

Uitgangspunt is dat per geval zorgvuldig wordt gekeken naar het erf en het omliggende landschap. Bebouwing en landschappelijke aanleg vormen in het beeld van het buitengebied een onlosmakelijk geheel. De inrichting van het erf en de vormgeving van het landschap in de omgeving, dragen in belangrijke mate bij aan de inpassing van de bebouwing in het landschap. Het is daarom zaak dat bij veranderingen op een erf, als eerste zorgvuldig wordt gekeken naar de waarden van het landschap, cultuurhistorie, natuur en architectuur. Vanuit een analyse van deze landschappelijke context moet een nieuwe situatie worden ontworpen, die goed aansluit op de specifieke kenmerken van het ter plaatse karakteristieke landschap. Daarbij dient tevens oog te zijn voor bijzondere (karakteristieke) elementen die op het erf voorkomen, en waarvan het behoud om die reden wenselijk is. Door middel van een erfinrichtingsplan moet een initiatiefnemer aantonen, op welke wijze de veranderingen van het erf passen binnen de landschappelijke context.

In het beeldkwaliteitsplan Buitengebied is het landschap van de gemeente onderverdeeld naar diverse landschapstypen. De planlocatie maakt daarin deel uit van het broekontginningen landschap IJsselvallei (lichtblauw op onderstaande afbeelding).

De IJsselvallei kent een rationele percelering. Het is een laag gelegen gebied met een hoge grondwaterstand. De natte omstandigheden vereisen een flinke ontwatering van het gebied. Er komen dan ook veel sloten en weteringen voor in de IJsselvallei. In het gebied komt een microreliëf voor (zeer kleine hoogteverschillen) doordat er diverse waterlopen door het gebied gestroomd hebben en daarbij telkens van richting veranderd zijn. Hierdoor zijn rivierduinen ontstaan. Door de hogere gronden van de rivierduinen was het mogelijk om in dit gebied te wonen en droge voeten te houden. Vele bebouwingskernen liggen ogenschijnlijk willekeurig
verspreid over het gebied, maar vinden de oorsprong van hun locatie in de posities van de rivierduinen. Vele nieuwe toegevoegde bebouwingen zijn in (ontginnings)linten komen te liggen. Vanwege betere mogelijkheden om het gebied te ontwateren, werd het ook mogelijk om op meerdere plekken te wonen. De erven hebben een vrij besloten karakter, tegenover een grote openheid van de percelen. Voor dit landschapstype zijn het natte karakter en de in stroken verkavelde gronden karakteristiek. Dit karakter dreigt plaatselijk verloren te gaan. Kenmerkende beplantingen verdwijnen en sloten worden gedempt. Als gevolg hiervan raakt de structuur verloren waaraan de erven hun ontwikkelingsrichting kunnen koppelen. Het ontstane landschap heeft zodoende geen duidelijke identiteit meer. Om deze ontwikkeling een halt toe te roepen is het belangrijk dat het slotenpatroon in stand gehouden wordt (versterkt wordt) en beplantingen deze structuur en richting van de strokenverkaveling weer kracht bij zetten.

Bij bedrijfsbeëindiging kan er sprake zijn van een functieverandering naar wonen of werken. Elke functieverandering biedt goede mogelijkheden om erven een beslotener karakter te geven. Doordat bij functieverandering veelal de bouwkavel in omvang afneemt, biedt dit mogelijkheden om de vrijgekomen ruimte landschappelijk in te richten. Bovendien kan met relatief weinig beplanting de betekenis van de bebouwing in het landschap sterk afnemen. Mede doordat bij functieverandering veelal grote stallen gesloopt worden en kleinschaligere bebouwing een nieuwe plek krijgt. Er dient gebiedseigen beplanting gebruikt te worden voor het inpassen van het erf in het landschap.

Voor het gehele buitengebied van de gemeente Montferland geldt dat bij functieverandering een bijdrage geleverd wordt aan de verbetering van de landschappelijke kwaliteit. Bij voorkeur worden bestaande gebouwen hergebruikt voor een nieuwe functie, waardoor het oorspronkelijke karakter van de bebouwing behouden blijft. In de oorspronkelijke agrarische erven zijn karakteristieke en waardevolle boerderijen te herkennen als hoofdgebouw. Indien op zo’n erf sprake is van functieverandering, dan is in beginsel het uitgangspunt dat alle nieuwe bebouwing, wat betreft goothoogte en positie op het erf onderschikt is aan de oude boerderij. In dat geval dient het nieuwe gebouw visueel ondergeschikt te zijn aan de oude boerderij. Dit kan worden bereikt door middel van de plaatsing van deze gebouwen achter of naast het woongebouw, door het hanteren van lagere goothoogtes (nokhoogte kan juist hoger zijn) en door het aanbrengen van beplanting.

Een compacte erfindeling is het uitgangspunt. Met bij voorkeur één erftoegangsweg. Clustering van bebouwing rond een gemeenschappelijk erf. Parkeerfaciliteiten worden op één plek op het erf aangelegd. Het nieuwe erf is aanzienlijk minder groot dan het oorspronkelijke agrarische erf. Het totale oppervlak aan verharding mag niet toenemen.

Conclusie voor dit bestemmingsplan

Voorliggend plan voorziet in een totale herontwikkeling van de locatie, waarbij alle bestaande bebouwing (waaronder de voormalige woonboerderij met aangrenzende deel) wordt gesloopt en een herontwikkeling plaatsvindt met 3 nieuwe woningen. Met de uitgevoerde landschapsanalyse (analyse van de landschappelijke context) en de bijbehorende inrichtingsschets wordt voldaan aan de eisen uit het LOP en het beeldkwaliteitsplan. Voor een verdere toetsing van de toekomstige inrichting aan het LOP en het beeldkwaliteitsplan wordt verwezen naar paragraaf 3.2.

3.8.1 Rijksbeleid

Sinds 2000 is de Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. Deze Europese richtlijn schrijft voor dat in 2015 het grond- en oppervlaktewater in Europa schoon en ecologisch gezond moet zijn en dat er voldoende water is voor duurzaam gebruik. Hiervoor zijn doelen geformuleerd, die zijn gebaseerd op haalbare en betaalbare maatregelen. Onder voorwaarden is fasering mogelijk tot uiterlijk 2027. De KRW is in Nederland vastgelegd in de Waterwet en het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water (BKMW). De KRW onderscheidt drie planperioden: 2009-2015, 2016-2021 en 2022-2027. Ieder volgend plan is gebaseerd op de resultaten van de voorgaande periode. Zowel voor het uiteindelijk in 2027 bereiken van de doelen als voor het uitvoeren van de maatregelen per planperiode geldt voor de KRW vanuit Europa een resultaatverplichting.

De waterplannen geven het landelijke, respectievelijk regionale (strategische) waterbeleid weer. Voor het rijk is dit vastgelegd in het Nationaal Waterplan 2016-2021. In het plan zijn de hoofdlijnen van het nationale waterbeleid en de daartoe behorende aspecten van het nationale ruimtelijke beleid beschreven. Met dit Nationaal Waterplan voldoet Nederland aan de Europese eisen die onder meer voortvloeien uit de Kaderrichtlijn Water (KRW), de Richtlijn Overstromingrisico's (ROR) en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KMS). In het nationaal Waterplan staan 5 ambities centraal:

• 1. Nederland blijft de veiligste delta in de wereld;
• 2. Nederlandse wateren zijn schoon en gezond en er is genoeg zoet water;
• 3. Nederland is klimaatbestendig en waterrobuust ingericht;
• 4. Nederland is en blijft gidsland voor watermanagement;
• 5. Nederlanders leven waterbewust.

In 2050 is de inrichting van Nederland minder kwetsbaar voor water en klimaatverandering. In 2020 hebben de overheden daar beleid en regels voor vastgesteld. Bij nieuwe ontwikkelingen wordt vooraf getoetst of het risico toeneemt. De watertoets is daar een belangrijk instrument voor. Het Rijk zorgt ervoor dat de watertoets zijn wettelijke status behoudt.

3.8.2 Provinciaal beleid

De provincie stuurt op een veerkrachtig en duurzaam water- en bodemsysteem. Dit bestaat uit bodem en ondergrond, grondwater en oppervlaktewater. Een veerkrachtig en duurzaam water- en bodemsysteem helpt mee aan een optimale en duurzame driedimensionale inrichting van Gelderland.

Een systeem is veerkrachtig als het onder normale omstandigheden alle functies goed kan uitvoeren, (tijdelijke) over- en onderbelasting goed op kan vangen zonder dat maatschappelijke overlast of ecologische schade optreedt en hiervan snel kan herstellen zonder blijvende negatieve effecten. Een systeem is duurzaam als het ook in de toekomst kan blijven functioneren en in stand kan worden gehouden tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.

Om de veerkracht van het water- en bodemsysteem te vergroten is het belangrijk om meer ruimte te maken voor beken, te zorgen voor stedelijk waterbeheer en voor goed bodembeheer. Dat betekent bijvoorbeeld dat de bodem zodanig wordt beheerd en gebruikt dat de bodem meer water kan opnemen in perioden van regen en dus ook weer water kan afgeven in perioden van droogte. Zowel bewoonde gebieden, natuurgebieden als landbouwgronden zullen hieraan een bijdrage moeten leveren. Daarnaast is het van belang om ervoor te zorgen dat het water- en bodemsysteem duurzaam is en ook in de toekomst kan blijven functioneren tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.

Bij het maken van ruimtelijke keuzes is het nodig om de (on)mogelijkheden van het water- en bodemsysteem vroegtijdig te betrekken bij de (gebiedsgerichte) planvorming. Bij nieuwe ontwikkelingen wil de provincie dat de functies zo goed mogelijk zijn afgestemd op de natuurlijke alliantie tussen water, bodem en groen. Dat stelt de maakbaarheid van het water- en bodemsysteem minder op de proef.

3.8.3 Beleid Waterschap Rijn en IJssel

Door de invoering van de Kaderrichtlijn Water is Nederland verdeeld in vijf deelstroomgebieden. Het Waterschap Rijn en IJssel is met andere waterschappen mede beheerder van het deelstroomgebied Rijn-Oost. Om te voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water hebben de waterschappen de afgelopen jaren intensief samengewerkt met elkaar en met andere partners.

Het waterbeleid van het waterschap is met name gericht op een duurzame aanpak van het waterbeheer: geen afwenteling, herstel van de veerkracht van het watersysteem, streven naar een meer natuurlijk waterbeheer, zoeken naar meer ruimte voor water, water toepassen als ordenend principe door middel van het gebruik van waterkansenkaarten en water langer vasthouden mede door een flexibeler peilbeheer. Ook het streven naar een betere waterkwaliteit als onderdeel van duurzaamheid is een belangrijk speerpunt.

Het Waterschap Rijn en IJssel heeft in het Waterbeheerplan 2016-2021 haar nieuwe beleid vermeld. Dit plan is opgesteld in samenwerking met vier andere waterschappen, die deel uitmaken van deelstroomgebied Rijn-Oost. Dit plan is per 20 november 2015 in werking getreden. De opdracht van de waterschappen in Rijn-Oost is te zorgen voor voldoende water, schoon water en voor veilig wonen en werken op de taakvelden watersysteem, waterketen en veiligheid. Het waterschap houdt daarbij rekening met agrarische, economische, ecologische en recreatieve belangen. Aandachtspunten zijn het verbeteren van ecologische en chemische waterkwaliteit (terugdringen van oppervlaktewatervervuiling) en het voorkomen van wateroverlast, waarbij rekening wordt gehouden met het veranderende klimaat.

Waterschap Rijn en IJssel heeft een watertoetstabel ontwikkeld waarmee met een aantal vragen in beeld te brengen is welke wateraspecten bij een ruimtelijke ontwikkeling relevant zijn en met welke intensiteit het watertoetsproces doorlopen moet worden. De intensiteit van het watertoetsproces is afhankelijk van de antwoorden op de vragen:

• als erop een categorie 2 vraag (zie watertoets in 3.8.5) een 'ja' is geantwoord, is een uitgebreide watertoets noodzakelijk;
• is er op geen van de categorie 2 vragen een 'ja' geantwoord, dan kan een verkorte watertoets doorlopen worden;
• als er alleen met 'nee' is geantwoord, dan is het RO-plan waterhuishoudkundig niet van belang en hoeft er geen wateradvies bij het waterschap opgevraagd te worden.

3.8.4 Gemeentelijk rioleringsplan

Gemeente Montferland beschikt over een Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP 2011-2015). Het GRP geeft invulling aan diverse ontwikkelingen op het gebied van water, zoals de nieuwe gemeentelijke zorgtaken voor afstromend hemelwater en grondwateroverlast, duurzaam omgaan met hemelwater en klimaatontwikkelingen. Het GRP 2011-2015 wordt beschouwd als het Beleidsplan van Gemeente Montferland over haar taken op het gebied van afvalwater, hemelwater en grondwater.

Het GRP heeft de volgende doelen:

• Voldoen aan de planverplichting uit de Wet milieubeheer;
• Invulling geven aan de zorgtaken voor afvalwater, afstromend hemelwater en grondwateroverlast;
• Afstemmen van het rioleringsbeleid op landelijke ontwikkelingen, nieuwe wet- en regelgeving en relevante beleidsplannen;

Inzameling van afvalwater

Gemeenten zijn verplicht om huishoudelijk afvalwater in te zamelen. De Wet milieubeheer biedt de mogelijkheid om voor specifieke situaties ontheffing van deze zorgplicht aan te vragen bij de provincie. Dat geldt bijvoorbeeld voor afgelegen percelen in het buitengebied. Op percelen waarvoor de gemeente een ontheffing van de zorgplicht heeft, zijn de bewoners zelf verantwoordelijk voor de verwerking van hun afvalwater. De gemeente bepaalt per geval welke voorziening het meest doelmatig is: riolering, drukriolering B, of een zelfstandig systeem (IBA).

Hemelwater

Op particulier terrein zijn de perceelseigenaren verantwoordelijk voor een deugdelijke inzameling en verwerking van hemelwater. Gemeenten zorgen alleen voor het inzamelen en verwerken van afvloeiend hemelwater, als dit doelmatiger is en als redelijkerwijs niet van particulieren kan worden verwacht dat zij het hemelwater zelf verwerken.

Woningen en bedrijven in het buitengebied zijn aangesloten op drukriolering of een IBA. Deze systemen zijn niet geschikt voor het verwerken of transporteren van hemelwater. In het buitengebied is bovendien voldoende ruimte om het hemelwater op eigen terrein te verwerken of af te voeren naar aangrenzende sloten of watergangen.

Nieuwbouwplannen mogen niet leiden tot een toename van:

• het op (gemengde) riolering aangesloten verhard oppervlak;
• de vuilemissie naar oppervlaktewater;
• de huidige afvoeren naar oppervlaktewater.

Hemelwater moet zo veel mogelijk op de percelen zelf worden verwerkt. Dit heeft de volgende voordelen:

• er zijn geen dure gemeentelijke voorzieningen nodig om dit hemelwater in te zamelen en te verwerken;
• er zijn geen extra emissies naar het oppervlaktewater.

Perceeleigenaren kunnen hemelwater op eigen terrein verwerken als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Zo moet er op de percelen voldoende ruimte aanwezig zijn om bijvoorbeeld een infiltratievoorziening aan te leggen. Bovendien moet de bodem voldoende waterdoorlatend zijn.

3.8.5 Watertoets

In het moderne waterbeheer (waterbeheer 21e eeuw) wordt gestreefd naar duurzame, veerkrachtige watersystemen met minimale risico's op wateroverlast of watertekorten. Belangrijk instrument hierbij is de watertoets, die sinds 1 november 2003 in ruimtelijke plannen is verankerd. In de toelichting van die plannen dient een waterparagraaf te worden opgenomen, waarin verslag wordt gedaan van de wijze waarop rekening is gehouden met de gevolgen van het plan voor de waterhuishoudkundige situatie.

In artikel 3.1.1 van het Besluit ruimtelijke ordening is bepaald dat het bestuursorgaan dat belast is met de voorbereiding van een bestemmingsplan daarbij overleg pleegt met o.a. de waterschappen. In artikel 3.1.6 van dat zelfde besluit is aangegeven dat in de toelichting van een bestemmingsplan is beschreven op welke wijze in het plan rekening is gehouden met de gevolgen voor de waterhuishouding.

Het doel van de watertoets is om negatieve effecten van besluiten op de waterhuishouding te voorkomen en kansen voor het watersysteem te benutten. De watertoets is een procesinstrument om in een vroegtijdig stadium van de planvorming het aspect water te betrekken. Waterhuishoudkundige doelstellingen worden expliciet en op een evenwichtige wijze in het plan afgewogen. Deze doelstellingen betreffen zowel de waterkwantiteit (veiligheid, wateroverlast, tegengaan verdroging) als de waterkwaliteit (riolering, omgaan met hemelwater, lozingen op oppervlaktewater). Het waterschap wordt in een vroeg stadium betrokken om een wateradvies te geven over het omgaan met water binnen de planlocatie.

Voor de watertoets is gebruik gemaakt van de Standaard Waterparagraaf van het Waterschap Rijn en IJssel. Als op één of meer vragen per waterthema 'Ja' wordt geantwoord dan is het waterthema relevant. Die waterthema's worden toegelicht.

Waterthema's ter plaatse van het plangebied Doetinchemseweg 11 te Kilder

In de huidige situatie is de locatie in gebruik als erf, tuin en weiland. In het plangebied is circa 3.500 m² (exclusief toegangsweg, deze blijft behouden) aan verhard oppervlak aanwezig.

In de voorgestane situatie worden de bestaande woning en voormalige schuren gesloopt. Hiervoor in de plaats worden drie nieuwe woningen teruggebouwd. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. In de toekomstige situatie is er sprake van circa 1.000 m² (exclusief toegangsweg, deze blijft behouden) aan verhard oppervlak. De toekomstige situatie zal derhalve per saldo leiden tot een afname van circa 2.500 m² aan verhard oppervlak.

Om wateroverlast te voorkomen wordt het hemelwater niet afgevoerd naar het rioolstelsel maar volgens de trits vasthouden-bergen-afvoeren behandeld. Het hemelwater wordt ter plaatse geïnfiltreerd/geborgen. Binnen het plangebied is voldoende ruimte om in een combinatie van) boven- en/of ondergrondse voorzieningen te voorzien.

Materiaalgebruik 

Afkoppeling van het hemelwater van het afvalwater maakt dat er in de bebouwing geen materialen gebruikt mogen worden die de grondwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Het betreft uitlogende materialen zoals zink en lood. Dat betekent dat slechts duurzame, niet-uitloogbare materialen gebruikt worden. Derhalve is onderhavig plan niet van invloed op de kwaliteit van het grondwater.

Riolering 

Ter plekke ligt een drukrioleringstelsel van de gemeente. Door de uitbreiding met 2 woningen zal een aanpassing plaats moeten vinden aan de drukriolering. Mogelijk zal daarom een pompunit op het perceel moeten worden bijgeplaatst en zal een persleiding en elektra worden aangelegd. Deze kosten voor aanpassing van het stelsel komen voor rekening van de ontwikkelaar/eigenaar van het perceel.

Conclusie voor het bestemmingsplan

Het aspect water vormt geen belemmering voor de uitvoering van het plan. Kosten voor voorzieningen voor het afvoeren van afvalwater komen voor rekening van initiatiefnemer van het plan.

3.9.1 Archeologie

Met het Europese Verdrag van Valetta (1992) is afgesproken dat archeologie een gewogen onderdeel moet zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen. Het uitgangspunt is om archeologische sporen van waarde in de bodem te laten zitten (behoud in situ). Archeologisch materiaal in de bodem is onvervangbaar en daarom kwetsbaar. Opgraven (behoud ex situ), is om die reden een noodoplossing. Na een opgraving is het bodemarchief niet meer te raadplegen in relatie tot zijn context.

In de Erfgoedwet is geregeld hoe met in de grond aanwezige dan wel te verwachten archeologische waarden moet worden omgegaan. Het streven is om deze belangen tijdig bij het plan te betrekken. Bij ingrepen waarbij de ondergrond wordt geroerd, dient te worden aangetoond dat de eventueel aanwezige archeologische waarden niet worden aangetast.

Bepaald is dat bij de vaststelling van nieuwe bestemmingsplannen c.q. bij afwijkingen daarvan aangegeven moet worden welke archeologische waarden zich (naar verwachting) in de bodem bevinden en hoe hiermee wordt omgegaan. Door middel van een vergunningenstelsel moeten deze waarden worden beschermd. Gelet hierop is het van belang om op gemeentelijk niveau een gedetailleerde archeologische verwachtings- en maatregelenkaart te hebben.

De gemeente Montferland beschikt sinds 2008 over een gedetailleerde archeologische waardenkaart, verwachtingskaart en een cultuurhistorische waardenkaart, alsmede een hierop gebaseerde archeologische maatregelenkaart, welke planologisch is doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied'.

Op 9 oktober 2012 is besloten tot een wijziging van de beleidskaders. Een van die wijzigingen was een verruiming van de ondergrenzen voor archeologisch onderzoek. Deze verruiming is beleidsmatig opgenomen in de Erfgoedverordening Montferland 2012 en nadien doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied, eerste herziening'.

In een later stadium is ook de gemeentelijke archeologische waardenkaart, de archeologische verwachtingskaart en de cultuurhistorische waardenkaart (hierna: AWK/CHW) geactualiseerd. Die actualisatie van de AWK/CHW is in nauwe samenspraak met de lokale oudheidkundige verenigingen (HKB en OVD), amateurarcheologen (Werkgroep Archeologie Bergh), regionaal archeoloog, Natuurmonumenten, Koninklijke Landmacht en de gemeentelijke vakdisciplines uitgevoerd. De actualisatie betrof met name het bijwerken van de bestaande AWK/CHW-kaarten uit 2008. De betreffende kaart is op 7 april 2015 vastgesteld.

Volgens de archeologische beleidskaart ligt het plangebied in drie verwachtingszones. De eerste zone komt voor langs de noordelijke en westelijke grens van het plangebied en heeft een lage archeologische verwachting (AWV categorie 8). De tweede zone, in het noordoostelijke deel, heeft een middelmatige archeologische verwachting (AWV categorie 7). Tot slot is langs de oostelijke en westelijke grens een bekende archeologische vindplaats aanwezig, met een attentiezone van 50 meter (AWG categorie 3). De 'kern' van deze vindplaats bevindt zich in de zuidoostelijke hoek van het plangebied. Op navolgende afbeelding is een uitsnede van de 'Archeologische waarden en verwachtingskaart' weergegeven.

De bijgestelde AWK/CHW is doorvertaald in het bestemmingsplan 'Buitengebied' door middel van de derde periodieke actualisatie.

Aangezien er bodemverstorende ingrepen van meer dan 30 cm -mv gaan plaatsvinden en het plangebied groter is dan 100 m² is in juni 2018 door Hamaland Advies een bureauonderzoek en verkennend booronderzoek archeologie uitgevoerd. Het onderzoek is als bijlage 9 opgenomen bij deze toelichting.

Bureauonderzoek 

Het plangebied bevindt zich op dekzandwelvingen of een dekzandvlakte. Dergelijke gebieden zijn vanaf het Laat-Paleolithicum gunstig geweest voor bewoning door jagers-verzamelaars. Het gebied was in principe tevens geschikt voor bewoning en het bedrijven van akkerbouw vanaf het Laat Neolithicum. Vondsten en sporen die verwacht kunnen worden voor de periode van de Steentijd zijn losse vuursteenstrooiingen en haardkuilen. Van landbouwende samenlevingen zijn nederzettingssporen te verwachten met paalkuilen, paalsporen, afvalkuilen, erfgreppels, zandpaden etc. Mobilia bestaan o.a. uit aardewerkscherven, slakmateriaal, bewerkt natuursteen, verbrande leem, houtskoolfragmenten. De verwachting voor vondsten vanaf de Late Middeleeuwen wordt hoog geacht. De vondsten die worden verwacht zijn losse(strooi)vondsten en mogelijk archeologische resten die in verband staan met bewoning van het erf uit de Nieuwe Tijd. Hierbij kan gedacht worden aan afvaldumps en oudere voorgangers van de op de Kadastrale kaart aangegeven boerderij. Mogelijk zijn er ook vondsten te verwachten die gerelateerd kunnen worden aan de nabijgelegen katerstede Leeuwerikskamp. Deze resten kunnen bestaan uit gewaarde erven, oude zandpaden en akkersystemen. Uit het bouwdossieronderzoek blijkt dat de in het plangebied aanwezige bebouwing tot een bodemverstoring van minstens 80 cm -mv geleid heeft. Een aantal van de stallen zijn dieper gefundeerd, tot een diepte van minimaal 125 cm -mv en maximaal 175 cm -mv. Uit de bouwdossiergegevens blijkt dus dat de archeologisch relevante lagen ter plaatse van alle bebouwing verstoord zijn.

Veldonderzoek

Ten behoeve van het veldonderzoek zijn zes boringen verricht. Alle boringen laten een bodemverstoring zien tot circa 20 centimeter in de C-horizont. De percelen zijn in het verleden diepgeploegd om een snelle afwatering te bevorderen. In boring 2, 4, 5 en 6 is de oorspronkelijke eerdlaag vermengd met de oorspronkelijke bodem (C-horizont) en in een tweetal boringen is ook de B-horizont (inspoelingslaag) ermee vermengd geraakt. In één boring is sprake van een Ap>A>C-profiel, waarbij de laagovergang tussen de oorspronkelijke eerdlaag (A-horizont) en de C-horizont scherp is. In een andere boring is sprake van een Ap>C-profiel. De overgangen tussen de afzonderlijke horizonten zijn bij alle boringen scherp als gevolg van diepploegen. In geen van de boringen is de top van de C-horizont nog intact. Het dekzand van de Formatie van Boxtel is aangetroffen op een minimale diepte van 55 cm -mv en een maximale diepte van 130 cm -mv. Hierboven zijn alleen antropogeen beïnvloede lagen aanwezig. Het lokaal aangetroffen restant van de oorspronkelijke eerdlaag bevind zich op een diepte tussen 110 en 130 cm -mv.

Selectieadvies

Op grond van het ontbreken van een intacte bodemopbouw met een verstoring tot in de top van de C-horizont als gevolg van diepploegen en het ontbreken van archeologische niveaus, indicatoren of vindplaatsen op deze locatie, adviseert Hamaland Advies om op deze locatie geen vervolgonderzoek uit te voeren en het plangebied vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkelingen. Dit advies is op 4 juli 2018 overgenomen door het bevoegd gezag (gemeente Montferland).

Conclusie voor het bestemmingsplan

Geconcludeerd wordt dat vanuit het aspect archeologie geen belemmeringen bestaan ten aanzien van de voorgenomen ontwikkeling in het plangebied.

3.9.2 Cultuurhistorie

Door de wijziging van artikel 3.1.6, vijfde lid, onderdeel a van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) moeten naast de in de grond aanwezige of te verwachten monumenten ook cultuurhistorische waarden worden meegewogen bij het vaststellen van bestemmingsplannen of verlenen van omgevingsvergunningen. Bij cultuurhistorische elementen in het (cultuur)landschap gaat onder meer ook om bouwlanden, ontginningssporen, etc. waarbij deze ook zichtbaar en beleefbaar moeten zijn.

De huidige Doetinchemseweg (voorheen Zuiderdijksche straat naar Doetinchem) staat reeds op kaartmateriaal daterend van begin 19e eeuw weergegeven. Dit geldt ook voor de zandweg die richting de achterzijde van het perceel loopt.

Uitsneden topografische kaarten 1880 (links) en 1931 (rechts) met globale aanduiding plangebied

'Cultuurhistorische waarderingskaart' 'Cultuurhistorische kenmerkenkaart'

Volgens de 'Cultuurhistorische waarderingskaart' van de gemeente Montferland (linksboven) heeft de locatie een gemiddelde cultuurlandschappelijke waardering. Op de 'Cultuurhistorische kenmerkenkaart' van de gemeente Montferland (rechtsboven) is de locatie gelegen binnen de zone verspreide 'kampontginningen in het nat-droge zandgebied' en is de aanwezige wederopbouwboerderij uit het begin van de vorige eeuw aangeduid.

Op of nabij het plangebied is geen sprake van behoudenswaardige cultuurhistorisch waardevolle bebouwing. Volgens de themakaarten 'Landschapswaardering en monumenten' en 'Landschapselementen (huidig)' uit het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) worden met het plan geen van de genoemde waarden aangetast.

In voorliggend plan worden de bestaande woning en voormalige schuren gesloopt. Hiervoor in de plaats worden drie nieuwe woningen teruggebouwd. Planologisch gezien neemt het aantal woningen in het plangebied daarmee toe met twee. Met het initiatief wordt een compact erf volgens de boerenerfgedachte bewerkstelligd en wordt een oud pad in ere hersteld. Kenmerkend voor de locatie is de ontsluiting en oriëntatie op de Doetinchemseweg. Een belangrijk uitgangspunt bij de totstandkoming van onderhavig plan is dat het nieuwe hoofdgebouw en bijbehorende inrichting (hoewel verder weg gelegen van de Doetinchemseweg) een oriëntatie op de Doetinchemseweg heeft. Door de ligging aan de hoofdentree is de hiërarchie tussen de bebouwing versterkt. Verder is aansluiting gezocht bij de achterliggende erf en de landschapslijnen.

Met de voorgenomen ontwikkeling vindt geen aantasting van cultuurhistorisch waardevolle lijnen of elementen plaats. Het initiatief heeft geen negatieve gevolgen voor het aspect cultuurhistorie.

Conclusie voor het bestemmingsplan

Geconcludeerd wordt dat er vanuit het aspect cultuurhistorie geen belemmeringen bestaan ten aanzien van de voorgenomen ontwikkeling in het plangebied.

5.1.1 Provinciale afdelingen

De provinciale afdelingen hebben gereageerd bij brief van 5 juni 2019 met zaaknummer 2019-006901. Hierin is aangegeven dat er geen provinciale belangen spelen. Voor zover het (ontwerp)plan niet wordt gewijzigd, behoeft het plan niet te worden toegezonden.

5.1.2 Waterschap

Het waterschap heeft per mail gereageerd op 4 juli 2019. In hun reactie geven zij aan dat de watertoets goed is verwoord in het voorontwerp. Gezien de afname van het verharde oppervlak en de infiltratie van hemelwater op het terrein, geeft het plan hen geen aanleiding tot het maken van opmerkingen.

5.2.1 Zienswijzen

Het ontwerp van het bestemmingsplan Buitengebied, herziening Doetinchemseweg 11 te Kilder, heeft met ingang van 5 september 2019 tot en met 16 oktober 2019, gedurende zes weken voor een ieder ter inzage gelegen. Gedurende de periode van terinzagelegging is een ieder in de gelegenheid gesteld om zienswijzen schriftelijk en/of mondeling kenbaar te maken.